Precies een jaar geleden drukten agenten van het Team High Tech Crime op een symbolische rode knop om nomoreransom.org online te brengen. Tijdens een presentatie samen met Europol en beveiligingsbedrijven Kaspersky en McAfee (toen nog onderdeel van Intel) begon het initiatief, dat in een jaar uitgroeide tot succes.

Gratis tools

No More Ransom is een website waar gratis tools worden aangeboden om ransomware te ontsleutelen. Slachtoffers kunnen er een geïnfecteerd bestand uploaden om te zien of er een tool beschikbaar is die de files kan ontsleutelen. Ook staan er tips op de website waarmee slachtoffers zich beter kunnen wapenen tegen ransomware.

Balans opmaken

Nu het initiatief een jaar oud is, willen de makers graag de balans opmaken. Op de website van de politie worden indrukwekkende cijfers genoemd: 28.000 slachtoffers geholpen, 104 verschillende soorten ransomware die kunnen worden ontsleuteld, 109 aangesloten partners en 1,3 miljoen bezoekers tot nu toe.

Verschillende cijfers

Wat ontbreekt is een schatting van het bedrag dat daarmee is 'gered' van de slachtoffers. Dat cijfer werd een tijd lang vaak genoemd door zowel de politie als de deelnemende beveiligingsbedrijven, die trots claimden miljoenen euro's te hebben gered die anders naar ransomwarecriminelen zouden gaan. De politie noemde daarbij vorig jaar een bedrag van 1,35 miljoen euro, terwijl Kaspersky het had over een miljoen dollar.

Aanmerkingen

Dit keer is het bedrag wijselijk weggelaten. Het gaat immers altijd alleen om schattingen - niemand kan precies berekenen hoeveel geld er wordt bespaard door No More Ransom, tenzij ieder slachtoffer dat wordt geholpen de losgeldeis aan de politie laat weten. Dat gebeurt niet, dus moeten de oprichters het doen met berekeningen op de achterkant van een bierviltje: 2.500 slachtoffers (in oktober) keer een gemiddelde van 500 euro = 1,3 miljoen euro bespaard.

Metingen

Ook op het aantal geholpen slachtoffers is wel wat aan te merken. Hoewel de politie heel stellig voor 28.000 gaat is het verre van zeker dat dat het daadwerkelijke aantal slachtoffers is - al kan dat aantal alleen maar omhoog. No More Ransom maakt voor die cijfers gebruik van data van beveiligingsbedrijven, die meten hoe vaak een tool wordt ingezet en hoeveel bestanden daarmee worden ontsleuteld. Sommige bedrijven die meedoen meten dat echter niet, of meten op een heel andere manier waardoor definitieve cijfers kunnen afwijken. In ieder geval is wel zeker dat het gaat om minimaal 28.000 systemen.

'Do (not) pay!'

Er zijn weinig definitieve cijfers bekend over hoeveel slachtoffers uiteindelijk betalen voor ransomware, maar de roep dat niet te doen wordt alleen maar luider. Al langer roepen zowel de politie als de diverse beveiligingsbedrijven het mantra 'Do not pay', en zeker nu No More Ransom een succes blijkt wordt dat narratief alleen maar sterker. "Dat is zeker het geval nu blijkt dat er eindelijk een alternatief voor betalen is", zegt Raj Samani, de CTO van McAfee in gesprek met PCM.

Maar eigenlijk...

Maar achter de schermen klinkt ook een ander geluid. Ja, betalen voor ransomware ondersteunt criminaliteit en geeft nooit de garantie dat een slachtoffer zijn bestanden terug krijgt, zegt de politie. Slachtoffers worden in het toekomst waarschijnlijk opnieuw getroffen en zijn moeilijker te beschermen, zeggen de beveiligingsbedrijven. In werkelijkheid weet iedereen wel dat betalen in sommige gevallen zin heeft. Off the record zijn er best verhalen bekend van bedrijven die failliet waren gegaan als ze het losgeld niet hadden betaald, en zelfs de politie durft het extreem grijze gebied te doorkruisen door te zeggen dat de logica zegt dat betalen zin heeft.

Relatief grote kans

Criminelen gooien hun eigen business-model in als ze bestanden niet ontsleutelen. De kans is relatief groot dat je je bestanden daarom toch terugkrijgt", vertelde Team High Tech Crime-coördinator Ton Maas vorig jaar aan PCM. Hij doelt daarmee op het feit dat ransomware vaak draait om 'betrouwbaarheid': een slachtoffer dat googelt en ziet dat hij bij een bepaalde vorm van ransomware zijn bestanden toch niet terugkrijgt, gaat niet betalen. Andersom, als er veel succesverhalen over een specifiek gijzelvirus zijn, zal hij dat eerder proberen. De kans dat je je bestanden terugkrijgt is dus redelijk groot - maar dat kan de politie natuurlijk nooit zeggen.

Het is daarom moeilijk te zeggen hoeveel gebruikers wel of niet betalen voor ransomware, maar het is wel een feit dat er met No More Ransom tenminste een kans is om het fenomeen te bestrijden.

Te weinig aangiftes

Wat wel tegenvalt is het aantal aangiftes dat wordt gedaan na een ransomware-aanval. Dat vertelt John Fokker van het Team High Tech Crime in een interview aan PCM. Hij wil niet speculeren over de reden dat het aantal aangiftes achterblijft, maar waarschijnlijk heeft dat te maken met het feit dat veel slachtoffers denken dat de politie weinig met aangiftes kan.

Lastig proces

Ook het aangifteproces is niet altijd even handig. No More Ransom vertelt bijvoorbeeld op de website wel wat een slachtoffer moet doen en moet meenemen, maar aangifte kan niet online worden gedaan, alleen op het bureau. Voor veel slachtoffers is dat te veel gedoe, zeker als het gaat om een relatief laag bedrag en een abstracte misdaad zoals ransomware.

Eigen schuld

Een deel van de gebruikers denkt bovendien dat het hun eigen schuld is dat ze slachtoffer zijn geworden van gijzelsoftware en dat ze daarom minder recht op hulp hebben. In sommige gevallen denken slachtoffers zelfs dat ze zelf iets verkeerd hebben gedaan, bijvoorbeeld als ze ransomware hebben binnengehaald bij het (illegaal) downloaden van een film.

Voorkomen blijft beter dan No More Ransom

Ondanks alle maatregelen is het nog steeds het slimst om je gewoon goed te beschermen tegen ransomware. Maak daarom goede backups en controleer die regelmatig, en zorg dat je leert hoe phishing-mails eruit zien. Dan krijg je met een beetje geluk helemaal nooit te maken met No More Ransom.