Widgets en gadgets: handige hulpjes

Ze veroveren in rap tempo zowel het web als de bureaubladen van computers. Widgets, ook wel gadgets genoemd. Maar wat zijn het? En wat hebt u eraan? Even bijpraten over een kleine revolutie met de grootse gevolgen.Widgets, of gadgets - twee namen voor hetzelfde verschijnsel - zijn het best te omschrijven als kleine programma's met een bepaalde functie. Sommige van die programmaatjes kunnen zelfstandig werken op uw Bureaublad, terwijl andere een onderdeel zijn van een webpagina. Denk daarbij aan een als diavoorstelling getoonde selectie foto's van een fotosite, de koppen van het laatste nieuws op Nu.nl, een kalender, een chatprogramma of het meest recente radarbeeld van Buienradar.nl.
Hoezeer de functionaliteit van widgets ook uiteen loopt, één kenmerk hebben ze gemeen: ze presenteren op een toegankelijke manier gegevens die ze soms lokaal en soms van internet halen. Waar die informatie uiteindelijk vandaan komt doet er voor de gebruiker niet toe; belangrijk is dat deze altijd actueel is en dat deze in een oogopslag is te zien. Bij widgets ontbreken dan ook de bij gewone programma's gebruikelijke ingewikkelde menustructuren. Dat houdt wel in dat ze beperkte mogelijkheden bieden, meestal concentreren ze zich rond een specifieke taak.

De techniek

Technisch gezien werken widgets als dynamische webpagina's. Ze maken gebruik van webtalen en -technieken als html, xml, stylesheets, Javascript en Flash. Computerfabrikant Apple was de eerste die widgets toepaste op de desktop. Sommige van de programmaatjes werkten zelfstandig, bijvoorbeeld als rekenmachine of om bepaalde systeeminstellingen te wijzigen. Andere waren voor hun werking afhankelijk van online informatie, zoals over de beurs, het weer en het fileleed.
De eind jaren '90 populaire tellers op websites zijn te beschouwen als de eerste, eenvoudige widgets. Hetzelfde geldt voor banners in advertentienetwerken uit dezelfde tijd. Het principe van webwidgets is sindsdien niet wezenlijk veranderd; door het opnemen van een paar regels code in de html van een webpagina, wordt bij het laden van die pagina een deel van de inhoud van een andere server gehaald. De bezoeker ziet niet dat een deel van de inhoud afkomstig is van een andere website.

Web- versus desktopwidgets

Speciale gevallen

Naast widgets en gadgets voor op het Bureaublad en op webpagina's, zijn er nog een paar mogelijkheden. Zo biedt Windows Vista met Sideshow de optie om bepaalde toepassingen te laten werken op een extern scherm, zoals aan de buitenkant van een laptop of in een toetsenbord. Deze speciale gadgets kunnen zelfstandig functioneren, dus zelfs als de rest van het systeem in standby-modus staat. Zo kunt u uw notebook bijvoorbeeld als mediaspeler gebruiken. Dit werkt lekker snel en bespaart bovendien veel stroom.
Een andere verschijningsvorm is op mobiele apparaten, zoals de iPhone. De minuscule programmaatjes zijn in wezen widgets. Deze toepassingen zullen naar verwachting snel aan populariteit winnen, waarna het voor veel taken nauwelijks meer uitmaakt of u thuis aan uw bureau zit of in de trein.

Zoals hiervoor al opgemerkt, zijn er zowel widgets voor het web als widgets voor op het bureaublad. Er is nog een derde verschijningsvorm, waarover meer in het kader Speciale gevallen. De eerste categorie, de webwidgets, komt u waarschijnlijk al met enige regelmaat tegen. De bekendste voorbeelden zijn namelijk de YouTube filmpjes, die op talloze webblogs en andere homepages zijn te zien. Zowel de speler als de inhoud staat bij YouTube, maar het filmpje ziet eruit als een onderdeel van de betreffende site. Eigenaars van een website krijgen de benodigde code als hapklare brok aangeboden door YouTube, zodat zij die alleen maar in de html-code van hun eigen pagina hoeven plakken.
Een andere bekende toepassing van gebruik van widgets binnen websites is de presentatie van rss-feeds. Door het opnemen van een dergelijke feed in een website, voorziet de eigenaar zijn bezoekers altijd van – bijvoorbeeld – het laatste nieuws. Dat gebeurt zonder dat daarvoor ook maar iets hoeft te gebeuren, doordat de widget zichzelf om de zoveel tijd synchroniseert met de nieuwssite. Ook hierbij is het voor de bezoekers niet per se relevant waarvan de gegevens afkomstig zijn, aangezien het lijstje deel uitmaakt van de bezochte site. Overigens staat wel vrijwel altijd de bron bij de feed vermeld, voor wie dat wel interesseert.
Een relatief nieuw fenomeen is de uit widgets opgebouwde startpagina. Bekende voorbeelden daarvan zijn iGoogle en Live.com, waarover hierna meer.

Apple was de eerste

Widgets voor op het bureaublad bestaan zo'n jaar of zes. Eerst was dit verschijnsel slechts bekend bij gebruikers van een Apple computer, als programmaatjes met een specifieke taak. Hoewel Apple niet de uitvinder is, heeft deze fabrikant wel als eerste de widgets standaard opgenomen in z'n besturingssysteem. De gelikte vormgeving ervan zorgde voor jaloerse blikken van menig pc-gebruiker.
Inmiddels zijn deze zogenoemde desktopwidgets beschikbaar voor elk denkbaar besturingssysteem en voor de meest uiteenlopende taken. Anders dan de webwidgets, kunnen desktopwidgets systeemspecifieke taken uitvoeren, zoals het bijhouden van de temperatuur en de belasting van de processor, het bijhouden van het geheugengebruik en het bedienen van de geluidskaart. Daarnaast is het ook met desktopwidgets mogelijk online informatie te presenteren. In die zin zijn ze dus veelzijdiger dan webwidgets.

Webwidgets

Zelf maken? Zo gepiept!

Als u zelf voorzichtig eens wilt experimenteren met het maken van gadgets, neemt u dan eens een kijkje op www.google.com/ig/gmchoices Aan de hand van een eenvoudig formuliertje kunt u uw eigen gadgets toevoegen aan uw iGoogle-pagina. Bent u dit stadium ontgroeid, dan kunt u de reuzensprong in het diepe wagen en uw tanden zetten in het echte werk. Op de sites microsoftgadgets.com/livesdk, www.widgetbox.com en widgets.yahoo.com/workshop vindt u alle informatie en gereedschappen voor het maken van professionele widgets.

Hoewel nog lang niet iedereen bekend is met online widgets, neemt het gebruik ervan snel toe. Behalve op weblogs, staan steeds meer widgets gegroepeerd op een persoonlijke startpagina, zoals iGoogle en Live.com van Microsoft. Op beide pagina's heten ze gadgets. De informatie die zij bieden omvat het bekende repertoire verkeer, nieuws, weer en aandelenkoersen van diverse bronnen. Het handige van deze pagina's is dat u geheel vrij bent in het toevoegen of verwijderen van onderdelen. Door middel van tabs kunt u de gadgets in rubrieken indelen, iets wat Microsoft al voor u heeft gedaan met de categorieën Algemeen, Nieuws, Sport en Entertainment. Dankzij die tabs houdt u zelfs temidden van tientallen gadgets het overzicht. De gadgets kunt u niet alleen naar behoefte toevoegen of verwijderen, ook kunt u ze door middel van slepen verplaatsen naar een andere plek op de pagina.
Zowel iGoogle als Live.com willen graag het startpunt zijn voor internet en het is dus niet zo vreemd dat de overeenkomsten tussen deze twee rivalen groter zijn dan de verschillen. Op het moment van schrijven biedt iGoogle net iets meer mogelijkheden om de pagina naar wens in te richten. U kunt daarbij kiezen uit een beperkt aantal thema's, die de pagina opfleuren met een plaatje en de kaders van de gadgets een passend kleurtje geven. Leuk detail daarbij is dat sommige thema's veranderen naarmate de dag vordert. Ook zijn er seizoensafhankelijke thema's, waarbij uw pagina altijd automatisch beschikt over een actuele stijl.

Flexibiliteit sterk punt

Ook op de populaire site Hyves.nl is het mogelijk widgets te plaatsen. Video's zijn hier – hoe kan het anders – het populairst. Ook hier ontbreken de lijstjes met muzieknummers, nieuwsberichten en fotoalbums niet. En wat dacht u van een spelletje Pacman of Tetris. Dat en meer is allemaal kan-en-klaar te vinden bij Hyves.
De flexibiliteit en de eenvoud van deze persoonlijke pagina's met online gadgets doet sterker dan ooit vermoeden dat statische linkverzamelingen als Startpagina.nl hun langste tijd hebben gehad. De toekomst is aan de online widgets. Gebruik ze een week en u wilt nooit meer iets anders.

Desktopwidgets

© CIDimport

Kijkje onder de motorkap

Wie Vista kent, kent waarschijnlijk ook deze widget in de Sidebar. Daarmee ziet u in één oogopslag hoeveel werkgeheugen en processorkracht u gebruikt.

Parallel aan de ontwikkeling van online widgets loopt die van talloze varianten voor op het Bureaublad. Het meest recente en voor u waarschijnlijk meest bekende voorbeeld is de Sidebar in Windows Vista. Dat paneel staat standaard aan de rechterkant van het bureaublad en biedt ruimte aan speciaal voor dit besturingssysteem ontwikkelde gadgets. Over dit onderdeel is niet iedereen enthousiast en Microsoft is er vaak van beschuldigd leentjebuur te hebben gespeeld bij Apple. De standaard meegeleverde gadgets bestaan onder andere uit een klokje, een rss-lezer en een digitaal equivalent van de bekende gele notitieblaadjes. Net als bij de webwidgets worden voortdurend nieuwe varianten ontwikkeld door diverse partijen. Dat betekent wel dat de kwaliteit van geval tot geval sterk varieert en er soms regelrecht prutswerk tussenzit. Oppassen dus met welke gadgets u een plekje gunt in de Sidebar. Indien u wenst, kunt u gadgets uit de Sidebar slepen en elders op het bureaublad onderbrengen.

Het alternatief van Yahoo

Ook Yahoo heeft een alternatief. Oorspronkelijk heette dat Konfabulator, maar sinds Yahoo het pakket in 2005 overnam gaat het door het leven als Yahoo Widgets. Het heeft een paar voordelen ten opzichte van Microsoft gadgets. Zo zijn vriend en vijand het erover eens dat deze widgets er stukken beter uitzien. Ze zijn bovendien beschikbaar voor zowel Mac OS als Windows XP en Vista. Om ze te kunnen gebruiken hebt u wel de onderliggende software van Yahoo nodig, die u dus eerst moet installeren. Gelukkig kost het niets, zodat u er direct zonder financiële gevolgen mee aan de slag kunt. Met sommige widgets kunt u systeeminstellingen aanpassen of in de gaten houden, weer andere bieden vertier met een spelletje of bieden toegang tot online informatie. Omdat Yahoo Widgets op zoveel systemen werkt, zijn er oneindig veel toepassingen voor gemaakt.

Het dashboard van de Mac

Aanvankelijk waren Mac-gebruikers ook aangewezen op Konfabulator, maar sinds de lancering van OS X Tiger in 2005 beschikt elke Mac over het onderdeel Dashboard. Zoals het Apple betaamt ziet het er allemaal bijzonder gelikt uit. Zo worden de standaard onderdelen op het Bureaublad gedimd als u Dashboard activeert en zijn er diverse 3D- en overgangseffecten aanwezig. De werking blijft echter gelijk aan die van de andere lokale widgets. Een extra handigheidje bij Dashboard is dat met u een speciale sneltoets alle widgets in een keer kunt activeren, dan wel kunt laten verdwijnen.
Google heeft, behalve iGoogle, een variant voor op het Bureaublad: Google Desktop. Hoewel het primair is bedoeld als zoekhulp voor het snel vinden van allerhande bestanden, omvat het sinds kort ook de Sidebar, dat zich een op een laat vergelijken met het gelijknamige onderdeel van Windows Vista. Anders dan Yahoo Widgets, werkt het alleen onder Windows. Net als bij de andere systemen, kunt u de gadgets op de Sidebar uitbreiden met onderdelen die u naar wens kunt downloaden.