Je telefoon mag dan wel een paar honderd euro hebben gekost, maar is het apparaat ook echt van jou? Een groeiend aantal bedrijven heeft er moeite mee dat gebruikers hun eigen apparaten repareren, en dat doet de discussie oplaaien of een koop ook echt eigenaarschap betekent. Een kijkje naar het 'recht om te repareren'.
Het is 2009 als techwebsites een klein en ogenschijnlijk onbelangrijk bericht schrijven: Apple vervangt de schroefjes in de Macbook Pro die de accu op zijn plek houden. Aanvankelijk werden daar torx-schroefjes voor gebruikt, maar Apple ruilt die in voor een eigen formaat schroef. De 'pentalobe' lijkt een klein beetje op een torx-schroef, maar heeft ronde hoeken in plaats van puntige. In de Macbook Airs die daarna werden uitgebracht werden zelfs alle schroeven vervangen door Apples eigen pentalobes.
Basale reparaties niet meer mogelijk
Wie een iPhone heeft liggen kan de schroefjes ook zien. Ze zitten onderaan het apparaat aan beide zijden van de oplaadpoort. De pentalobes in de laptops maken zoiets basaals als het vervangen van de batterij of de harde schijf een haast onmogelijke klus, en wie een defect toestel heeft kan niet meer zelf met wat schroevendraaiers en lijm aan de slag. Een reparatie moet dan in de winkel - en ook alleen een winkel die door Apple wordt aangewezen.
Oplopende discussie
Apple is niet het enige bedrijf dat het lastiger maakt om apparaten te repareren, al staat de telefoonfabrikant uit Cupertino wel voorop in een discussie die steeds heftiger wordt. Van wie is een apparaat, en hoe ver mag je gaan om daar zelf aan te sleutelen? Die discussie loopt ook nu weer, nu Apple probeert om wetgeving daaromtrent tegen te houden.
Tegenbeweging
Inmiddels is een belangrijke tegenbeweging opgestaan
Inmiddels is er een beweging aan het ontstaan die vindt dat het mogelijk moet worden om álles te kunnen en mogen repareren dat je bezit. Dat is geen strijd meer van louter ethiek en verschillende opvattingen, maar eentje die zich inmiddels tot in de rechtzaal optrekt. Er worden in steeds meer landen en staten wetten doorgevoerd die consumenten het juridische 'recht om te repareren' geven, maar bedrijven slaan terug met andere wetten en copyright-zaken.
Zo probeert de Amerikaanse staat Nebraska op dit moment een wet door te voeren waarin een consument volledige eigenschap krijgt over zijn elektronica, en er om die reden ook volledige zeggenschap over krijgen. Dat gebeurt ook in andere staten, en consumentenorganisaties zoals de Electronic Frontier Foundation wil dat recht wettelijk vastleggen. Ook is er de 'Right to Repair Coalition', die met name in Amerika opkomt voor de rechten van autokopers. De grote dwarsligger van het moment is nog steeds Apple, maar ook andere bedrijven doen steeds moeilijker over het repareren van toestellen. Dat zie je bijvoorbeeld ook terug aan het feit dat telefoons steeds lastiger te openen zijn.
iFixIt in de voorhoede
Er is echter één belangrijke groep die de reparatiekar trekt: iFixIt. Op die website wordt vrijwel ieder apparaat met een stekker vakkundig uit elkaar gehaald, wat vervolgens stap voor stap wordt beschreven in handige gidsen. Als je PCM leest heb je ongetwijfeld wel eens gebruik gemaakt van een iFixIt-guide om bijvoorbeeld een kapotte console of laptop te repareren.
De oprichters van iFixIt, met de tagline 'Repair Is Noble', strijden al jaren tegen het fenomeen dat elektronica steeds lastiger te repareren is. Het bedrijf heeft zelfs manifest waarin het schrijft dat "je een product niet bezit als je het zelf niet kunt repareren". Eerder bracht het al een speciale schroevendraaierset uit voor de specifieke pentalobe-schroeven van Apple.
iFixIt probeert het 'recht om te repareren' vooral juridisch vast te leggen
iFixIt zit niet alleen zelf aan de knoppen van apparaten, maar probeert ook wetgeving door te voeren in andere landen. Zo probeert het bedrijf niet alleen in Amerika maar ook in Europa wetgeving door te voeren die het recht om te repareren garandeert. "Als overheden aan onze kant staan is dat de meest effectieve manier om dit doorgevoerd te krijgen", zegt iFixIt-ceo Kyle Wiens in een interview.
Hardware vs. software
Op hardwaregebied kunnen fabrikanten nog makkelijk maatregelen treffen. Het is niet onmogelijk, maar wel kostbaar om custom schroevendraaiers te maken voor een specifiek apparaat. De discussie komt echter in lastiger vaarwater als het gaat om software. Mag je als consument het besturingssysteem of de firmware van je apparaat aanpassen? En wat doet dat met je garantie?
Rooten
Op Android is het inmiddels heel normaal om te sleutelen aan de kern van het besturingssysteem. Het open source-karakter van het OS maakt het toegankelijker om alternatieve ROMs te downloaden zoals CyanogenMod als de bloatware je bijvoorbeeld niet aanstaat. Dat is niet erg moeilijk, en wordt op fora als XDA goed gedocumenteerd, al wil de fragmentatie van Android nogal eens root in het eten gooien. Voor iOS is het een stuk ingewikkelder om te sleutelen aan het besturingssysteem. Apple heeft de opslagruimte van het OS notoir dichtgegooid voor gewone gebruikers, maar ook onder de motorkap is het lastig om aan iOS te knutselen.
Die trend zet zich echter voort naar andere apparaten. Nu steeds meer machines en doorsnee huishoudapparaten in ieder geval voor een deel slim zijn wordt het steeds verleidelijker om met de firmware aan de gang te gaan.
Van wie is je tractor?
Tractorfabrikant John Deere zegt dat je de voertuigen niet koopt, maar er 'een licentie op afneemt
Veel fabrikanten zijn het daar niet mee eens. Neem John Deere, een grote machinefabrikant uit Amerika. Dat raakte in 2015 verwikkeld in een juridische strijd met Amerikaanse landbouwers die zelf aan hun tractoren wilden sleutelen. Toen de tractor van een boer stuk ging, mocht hij dat van John Deere niet zelf laten repareren. In plaats daarvan moest de boer de tractor helemaal naar de fabriek laten verschepen. Dat zou zoveel geld en tijd kosten dat de boer dat niet wilde.
Opvallend aan de zaak is de rechtszaak die volgde. Daarin stelde John Deere namelijk dat 'kopers' hun tractoren helemaal niet 'bezitten'. In plaats daarvan nemen zij 'een licentie af op het gebruik van de machine', en in de voorwaarden van die licentie staat beschreven dat gebruikers hun apparaat niet mogen repareren.
Oude en nieuwe discussie
Die discussie is niet helemaal nieuw. Al sinds de opkomst van Android is er discussie over of het rooten van een telefoon de garantievoorwaarden schendt. Nu is het simpel om een root-proces ongedaan te maken door het apparaat terug te zetten naar fabrieksinstellingen, maar de discussie blijft controversieel omdat het gaat over eigendom van een aankoop. In de toekomst, als steeds meer apparaten hardwarematig afgesloten worden en ook doorsnee huishoudapparatuur 'slim' worden, wordt het 'recht om te repareren' van cruciaal belang. En laten we wel wezen: weinig dingen zijn zo leuk als knutselen aan elektronica, toch?