Space Neptune is de waterstofballon van de toekomst
Vliegen in een heteluchtballon biedt een prachtige ervaring. Al steekt zo’n tochtje armoedig af bij de avonturen van de negentiende-eeuwse ballonvaarders, die hun leven waagden door enorme hoogtes op te zoeken. Maar binnenkort streven we ze dankzij dewaterstofballon Space Neptune voorbij in een zwevende cocktailbar.
Het Amerikaanse bedrijf Space Perspective wil toeristen naar de grens van de atmosfeer brengen in een luxe, afgesloten gondel die onder een gigantische ballon hangt. Een ballon gevuld met waterstof. Dat lijkt een onmogelijk plan. Want wie wil er sinds de ramp met de Hindenburg in 1937 nog in een met waterstof gevulde brandbom zitten? Hoe halen de oprichters Jane Poynter en Taber MacCallum het in hun hoofd mensen aan zoiets gevaarlijks bloot te stellen? Waarom gebruiken ze niet gewoon helium?
Het antwoord is dat de Hindenburg-ramp onze verbeelding op het verkeerde been heeft gezet vanwege de spectaculaire filmbeelden die ervan werden gemaakt. En niet te vergeten vanwege het radiocommentator van Herb Morrison, met zijn hysterische ‘Oh, the humanity!’.
Dat het met de brandbaarheid van waterstof in de praktijk wel meevalt, bleek tijdens de Duitse inzet van luchtschepen als bommenwerpers in de Eerste Wereldoorlog. Uiteraard probeerden Britse jachtvliegtuigen deze vliegende sigaren neer te schieten. Dat bleek nog niet zo eenvoudig: de kogels vlogen dwars door de waterstofcellen heen, maar veroorzaakten geen brand. Waterstof brandt namelijk alleen wanneer het vermengd is met zuurstof.
Pas nadat de Britten speciale exploderende kogels (pomeroy bullets) hadden ontwikkeld, zagen de Duitsers zich genoodzaakt de luchtschepen terug te trekken. Natuurlijk: helium brandt onder werkelijk geen enkele voorwaarde, maar Poynter en MacCallum wijzen erop dat helium schaars is, en dat er nu al tekorten bestaan voor toepassingen als MRI-scans.
Geschiedenis van de waterstofballon
Wanneer Spaceship Neptune, zoals de ballon van Space Perspective heet, dit jaar zijn luchtdoop maakt, zet het een rijke geschiedenis voort. Bij de eerste luchtballon denken de meesten aan de heteluchtballon van de gebroeders Montgolfier, die op 21 november 1783 een eerste vlucht maakte die 25 minuten duurde. Dat komt omdat de ballon een prestigeproject was van de Franse koning Lodewijk XVI, wiens portret en monogram op de ballon prijkten.
Veel minder bekend is de vlucht van Jacques Charles en Nicolas-Louis Robert op 1 december van hetzelfde jaar. Hun Charlière was de eerste waterstofballon: een ballon die zijn stijgvermogen dankte aan het gegeven dat waterstofgas veel lichter is dan de stikstof en zuurstof waaruit de atmosfeer grotendeels bestaat. De vlucht duurde twee uur en vijf minuten, en de ballon legde in die tijd een afstand van 36 kilometer af.
De heteluchtballon raakte vrijwel meteen in onbruik, om pas in de jaren 60 van de twintigste eeuw weer op te duiken als recreatief luchtvoertuig. Het was de gasballon waarmee de ballonvaarders van de negentiende eeuw hun triomfen vierden. Dit hing samen met een typisch negentiende-eeuwse ontwikkeling: de gasfabriek. Daarin werd steenkool omgezet in zogeheten stadsgas, dat via een leidingenstelsel werd gedistribueerd naar straatlantarens en huishoudens.
Het belangrijkste ingrediënt van dit gas was waterstof. En zo boden de gasfabrieken ballonvaarders plotseling een uitgebreid netwerk van ‘pompstations’.
Dat je met een gasballon flinke hoogtes kon bereiken bleek al in 1802, toen de Franse schei- en natuurkundige Joseph Louis Gay-Lussac en de natuurkundig-astronoom Jean-Baptiste Biot een hoogte van 7.000 meter bereikten. Daar maakten ze kennis met de symptomen van acute hoogteziekte. Maar hun hoogterecord zou wel zestig jaar standhouden.
Begin jaren 60 van de negentiende eeuw nam de British Association for the Advancement of Science het initiatief tot een serie wetenschappelijke vluchten, uit te voeren door meteoroloog James Glaisher en ballonvaarder Henry Tracey Coxwell. De bedoeling was dat de twee met de nieuwste generatie instrumenten zo ongeveer alles gingen meten wat er te meten viel: dichtheid, zuurstofgehalte en elektrische lading van de atmosfeer, luchtstromingen, het aardmagnetisch veld, het zonnespectrum – en dan het liefst zo hoog mogelijk.
Al tijdens de eerste vlucht verloor Glaisher bijna zijn leven aan hoogteziekte. De vlucht maakte definitief duidelijk dat er een bovengrens zit aan de hoogte waarop mensen kunnen leven – een grens die onder bergbeklimmers bekend staat als de ‘death zone’.
Volharding
De gasballon zorgde niet alleen voor een veel beter begrip van de atmosfeer, maar stimuleerde ook de prille luchtvaart. Oorspronkelijk hadden de ballonnen de hoop gevoed dat er bestuurbare luchtvervoermiddelen uit voort zouden komen. Door slim van luchtstroom te wisselen, zouden ballonnen naar gewenste bestemmingen kunnen worden gevlogen. Maar het steeds betere inzicht in de werking van de atmosfeer deed deze hoop vervliegen.
De Fransman Gaspard-Félix Tournachon stelde rond 1860 vast dat de natuur nog nooit een wezen had voortgebracht dat vloog door middel van een ballon. Alle vliegende wezens, van knutten tot condors, zijn zwaarder dan lucht. Bovendien zijn ze allemaal in staat hun koers te kiezen. Hij was daarom van plan een toestel te ontwikkelen dat zwaarder was dan lucht, oftewel een vliegtuig. Om dat te bekostigen bouwde hij, paradoxaal genoeg, de grootste luchtballon van zijn tijd.
Onder deze Géant hing een huisje van twee verdiepingen dat plaats bood aan veertig passagiers. Tournachon hoopte zo veel geld te verdienen met de tickets dat hij het vliegtuig zou kunnen bouwen die de ballon overbodig zou maken. Maar het liep anders. Op zijn tweede vlucht, in 1863, maakte de ballon een harde landing waarbij Tournachon ernstig gewond raakte. De Géant zou niet meer dan zeven vluchten maken.
Er is niet veel fantasie voor nodig de Géant als een verre voorvader van Spaceship Neptune te zien. Ook onder deze enorme waterstofballon hangt een knusse, dichte cabine van twee verdiepingen.
Op de onderste bevindt zich het toilet (met het mooiste uitzicht ter wereld, volgens het bedrijf), op de bovenste een soort van cocktaillounge met hele grote ramen. De negen passagiers hoeven niet bang te zijn voor hoogteziekte: de cabine staat onder druk. Dat maakt een vlieghoogte van ruim 30 kilometer mogelijk – een hoogte waarbij de passagiers de kromming van de aarde onder een zwarte hemel kunnen zien. Vandaar de naam Space Perspective.
Een typische vlucht gaat zes uur duren, waarvan er twee op kruishoogte worden doorgebracht. Kaartjes kun je nu al aanschaffen, voor zo’n 125.000 dollar.
Tekst: Ed Croonenberg