De robots zijn in aantocht en pikken alle banen in. Daarvoor wordt gevreesd, maar is dat wel terecht? Het ligt natuurlijk wat genuanceerder. Laten we eens kijken naar robotisering op de arbeidsmarkt. Welke banen staan op de tocht?
De Industriële Revolutie begon met het automatische weefgetouw waardoor massa’s handwevers zonder werk kwamen te zitten of machinewevers werden die hun lange werkdagen sleten in bedompte fabrieksruimtes. Aan de andere kant: de productie vloog even snel omhoog als de kosten voor textiel daalden, waardoor meer mensen meer konden kopen. Deze economische groei zorgde er uiteindelijk voor dat de meeste handwerklieden wiens vaardigheid gemechaniseerd was ander werk vonden.
De computerrevolutie die na de tweede wereldoorlog op gang kwam gaf een vergelijkbaar beeld te zien: mensen die ten gevolge van automatisering hun baan verloren, vonden over het algemeen nieuw werk omdat ook de automatisering weer voor een sterke productiviteitsverhoging en dus economische groei zorgde.
Alhoewel beide revoluties heel wat beroepsgroepen troffen bleven er nog heel wat buiten schot omdat hun werk simpelweg niet kon worden overgenomen door een machine of computer. De opkomst van AI - de derde revolutie - maakt echter een eind aan die bevoorrechte positie.
Artsen en journalisten
Het zal duidelijk zijn dat zelfs specialistische AI heel wat arbeidskrachten overbodig maakt. In de zorg wordt al geëxperimenteerd met robots die eenvoudige taken voor hun rekening kunnen nemen en dat zal met het tekort aan personeel alleen maar meer worden.
Ook het werkterrein van de dokter is niet veilig, want die wordt tegenwoordig bijvoorbeeld in de diagnostiek (zoals het interpreteren van scans) al geholpen door AI. Daarmee staat dus niet meteen de dokter zelf op straat, maar er worden deels wel manuren door AI opgevuld waar voorheen een arts voor nodig was. Uiteraard worden door deze onvermoeibare AI ook de diagnoses beter (productiviteitsverhoging).
In de financiële wereld wordt AI al heel lang toegepast, bijvoorbeeld bij marktanalyse en portefeuillebeheer. Op het moment dat computers bij dat alles geen menselijke aansturing meer nodig hebben, zullen ook de wolven van Wall Street hun jachtterrein moeten verleggen.
En de creatieve beroepen dan? De eerste kunstmatige componist die rechten heeft (auteursrechten, in dit geval) is er al in de vorm van Aiva die interessante muziek maakt voor soundtracks en daarmee op termijn componisten van dat genre brodeloos zal maken.
Ook als het gaat om schrijven is AI al een tijdje in beeld. Er zijn inmiddels geautomatiseerde systemen die krantenartikeltjes schrijven over bedrijfsresultaten, enkel aan de hand van wat cijfers. Dergelijke systemen draaien ook hun digitale hand niet om voor beschrijvingen van koopwoningen voor makelaars, hotels voor reissites en voetbalwedstrijden voor sportfans. Als dit het laatste is wat je ooit van ondergetekende hoort weet je waar het aan ligt...
Overtolligen
Net als bij de vorige revoluties zal specialistische AI voor een deel leiden tot productiviteitsverhoging en kostendaling. Veel meer dan voorheen zullen nu echter ook complete beroepsgroepen verdwijnen. Voor ‘ontslagen’ hebben we in het Engels het eufemistische ‘redundant’, wat letterlijk ‘overtollig’ betekent. Dat is geen woord dat optimistisch stemt, want wat doe je met mensen die overtollig zijn? En welk gevoel van eigenwaarde hebben zulke mensen?
In het verleden konden veel ‘overtolligen’ worden omgeschoold om zo weer een plaats in het arbeidsproces te kunnen innemen, maar dat wordt lastiger naarmate algemene AI steeds verder doordringt op alle niveaus van productie van goederen en verrichten van diensten.
Daar komt bij dat ook in deze derde revolutie de nieuwe productiemiddelen - robots en andere AI-systemen - in handen zijn van een kleine groep die er de meeste vruchten van plukt. Is deze groep bereid om die vruchten te delen met de overtolligen? Dat ligt in ons kapitalistische systeem niet echt voor de hand. Wat wel voor de hand ligt is dat er door AI per saldo minder banen zullen komen. De verwachte toename van door verregaand AI-gebruik veroorzaakte werkloosheid op middellange en lange termijn is een van de belangrijkste beweegredenen van voorstanders van een verlaging van belasting op arbeid en verhoging van belasting op productiemiddelen, of zelfs een algemeen basisinkomen.
Oplossingen
Naarmate AI beter wordt zal het ook meer en meer toepassing vinden binnen natuurwetenschap en techniek, de disciplines die er voor hebben gezorgd dat nu meer mensen onder betere omstandigheden leven dan ooit tevoren. Die vooruitgang heeft door de jaren heen weliswaar ook een grote tol geëist in de vorm van bijvoorbeeld vervuiling, maar de geschiedenis leert ons dat we voor allerlei problemen steeds een technologische oplossing hebben gevonden - denk bijvoorbeeld aan het langzame herstel van de ozonlaag, aan de vermindering van zure regen en waterverontreiniging of aan de toename van de opbrengsten van landbouwgrond.
De toepassing van AI binnen wetenschap en techniek zal ons meer en meer in staat stellen om te schakelen naar een circulaire economie waardoor een eind kan komen aan het nodeloos verloren gaan van steeds schaarsere grondstoffen. Het kan ons helpen slimmere antwoorden te vinden dan nu het geval is op klimaatverandering. Het kan bijdragen aan een wereldwijde verhoging van de voedselproductie zodat minder mensen met honger naar bed gaan.
Kortom: het kan de oorzaak voor heel veel van de huidige conflicten op aarde wegnemen. De vraag is dan ook niet of AI een goede of slechte zaak is, maar wat wij er mee gaan doen.
Tekst: Ap de Smits