De wet van Murphy lijkt in het bijzonder van toepassing op computergebruikers, want wie kent ze niet: de onheilspellende verhalen over crashende pc's, daardoor verloren gegane data en uren werk om alles weer aan de praat te krijgen. Sterker nog: misschien bent u zelf al eens slachtoffer geworden van zo'n gecrashte pc. Maar wanhopen is niet nodig. Voor de meeste rampscenario's zijn er prima survivaltechnieken voorhanden. Rampscenario's Hoe erg de schade is, hangt af van de mate van de crash. Een crash is niets minder dan een botsing tussen schijfkoppen en schijfoppervlak, met fysieke schade tot gevolg. Bij de meeste rampverhalen loopt het echter gelukkig niet zo'n vaart, maar ook andere scenario's kunnen u met een zo goed als onbruikbare pc opzadelen. Als ongeduldige computergebruiker bent u dan misschien al snel geneigd de handdoek in de ring te gooien en schoon schip te maken via format c:. Echter, met de juiste aanpak verhelpt u het euvel op een veel minder destructieve manier! We verdelen de rampen die u kunnen overkomen onder in drie categorieën. De eerste categorie ligt het dichtst bij wat we vaak onder een 'gecrashte pc' verstaan: opstartproblemen. U kunt bijvoorbeeld geconfronteerd worden met een bsod (1), een leeg scherm met eventueel een specifieke foutmelding (2) of Windows 'hangt' bij het logo of het inlogscherm (3). Minder erg maar wel heel vervelend is de tweede categorie: Windows XP weigert nog normaal af te sluiten (4). De derde categorie wijst vaak in de richting van (te) nonchalant pc-gebruik: op de een of andere manier is de computergebruiker in de knoei geraakt met zijn accountwachtwoord zodat hij zich niet meer kan aanmelden (5) of niet meer bij zijn beveiligde mappen kan komen (6). Opstartproblemen 1. Bsod Gelukkig zijn ze vrij zeldzaam: de blauwe schermen met een of andere 'stopfout', met de onheilspellende naam 'blue screens of death' (bsod). Als het meezit, kunt u uit deze nogal cryptische foutmelding de exacte oorzaak van het probleem afleiden. Verdwijnt zo'n scherm echter voordat u de kans krijgt de melding te lezen, dan kunt u in principe nog terecht in het Systeem-logboek, eventueel nadat u Windows in Veilige modus hebt gestart (zie ook bij 3). Dat logboek kunt u openen via de opdracht EVENTVWR.MSC of via het lokale Computerbeheer (klik rechts op Deze computer en kies Beheren). Voor de meest acute probleemgevallen kunt u de meldingen sorteren op Type ('Fout' wijst op de zwaardere problemen). Een dubbelklik op de foutmelding levert u meer gegevens op, alsook een link waarmee u de foutmelding kunt versturen, waarna u – met veel geluk, zo blijkt uit de praktijk – via Help en ondersteuning meer gedetailleerde informatie krijgt. Afhankelijk van uw instellingen, kunt u overigens zo'n bsod automatisch voor verdere analyse naar Microsoft sturen. Daarvoor klikt u rechts op Deze Computer en kiest u Eigenschappen. Open het tabblad Geavanceerd, en druk op de knop Fouten melden. Zorg dat (minstens) de optie Fouten melden voor Windows-besturingssysteem is geselecteerd. Terug in het venster van Systeemeigenschappen drukt u ook op de onderste knop Instellingen. Daar kunt u onder meer bepalen of Windows zo'n systeemfout al dan niet in het systeemlogboek moet vastleggen en of de computer bij een bsod automatisch opnieuw moet worden gestart. Deze laatste optie is echter niet aan te bevelen, omdat u dan wellicht niet de gelegenheid krijgt de bsod zelf te analyseren. Tot slot kunt u onder Instellingen ook aangeven hoeveel debugging-informatie bij zo'n fout moet worden weggeschreven en waar die 'dump' precies terecht moet komen (zie ook verderop). In de discussiegroepen van Google kunt u wel eens de oplossing voor uw probleem vinden. Analyse bsod De informatie in zo'n bsod-scherm kan best cryptisch lijken, maar loont vaak wel de moeite. Dat geldt vooral voor de foutcode (bcc, bugcheck code) die in hexadecimale notatie achter het Stop-woordje verschijnt (bijvoorbeeld 0x000000ED). Met wat geluk krijgt u ook de naam van het stuurprogramma te zien dat aan de basis van de stopfout ligt. In dat geval lost een (her)installatie van de correcte driver vaak het probleem op (zie ook onder 3). Wat hebt u nu aan die hexadecimale bcc? U kunt die intikken in een zoekmachine als Google, waarbij u ook het zoeken in de discussiegroepen (http://groups.google.com) niet moet vergeten. Ook de Knowledge Base van Microsoft is een uitgebreide en betrouwbare bron van informatie (http://support.microsoft.com – selecteer bij voorkeur KB Engels). De kans is groot dat u hier mogelijke oorzaken én oplossingen voor uw probleem krijgt aangereikt. Moca Zoals gezegd kunt u bij een bsod automatisch een dump laten maken en die vervolgens via internet naar Microsoft sturen. De normale procedure verloopt als volgt. U krijgt na het opstarten de melding dat het 'systeem is hersteld van een ernstige fout'. Klikt u de link aan in dit dialoogvenster, dan krijgt u meer rapportdetails te zien waaronder de bugcheck code – die kunt u alvast noteren en kijken in de Google discussiegroepen of Microsofts Knowledge Base. U kunt nu het rapport verzenden en u krijgt meteen een overzicht van de bestanden die samen met dat rapport worden verstuurd: hierin zit de dump die het systeem heeft aangemaakt. Even later krijgt u via uw browser dan een automatische reactie van Microsofts Online Crash Analysis (moca) met een – vaak beperkte – analyse van uw bsod. U kunt overigens ook later nog een overzicht van uw doorgestuurde bsod's opvragen: surf daarvoor naar http://oca.microsoft.com en vraag daar de status van uw foutenrapport op. Aanmelden op deze site kan alleen met een Microsoft Passport. Bent u nieuwsgierig naar de inhoud van zo'n dump, dan kunt u dat in 'leesbare' vorm bekijken via de tool Dumpchk.exe, die u vanaf de Windows-cd kunt installeren door Setup.exe te draaien vanuit de map Support\Tools. Vanuit een 'dos-venster' kunt u dan een opdracht als dumpchk –v %systemroot%\Minidump\naam_dumpfile intikken. Ook in deze uitvoer verschijnt dan weer de bugcheck code. 2. Leeg scherm Het kan gebeuren dat uw pc bij het opstarten niet verder komt dan een leeg scherm of – in het beste geval – een foutmelding. De kans is groot dat u de boosdoener dan in een corrupte bootsector of een beschadigd of ontbrekend systeembestand moet zoeken. In dit laatste geval krijgt u dan bijvoorbeeld het foutbericht 'NTLDR ontbreekt' te zien. Ook al bestaan er hiervoor commerciële herstelpakketten, in Windows zelf zit een tool waarmee u zulke problemen ook de baas kunt: de herstelconsole. Hebt u deze nog niet geïnstalleerd, herstart dan de pc dan vanaf de Windows-cd, waarbij u in het Setup-menu de R-toets indrukt (installatie repareren). Tik nu het nummer van de bewuste Windows-installatie in, gevolgd door het administrator wachtwoord (in XP Home is dat standaard leeg). Verwacht geen fraaie grafische omgeving: u krijgt slechts een kaal tekstvenster te zien. Hoe kunt u nu van hieruit bepaalde problemen oplossen? Stel dat u inderdaad de foutmelding 'NTLDR ontbreekt' te zien kreeg. Ga dan als volgt te werk: Ga (via de opdracht cd \) naar de rootmap van uw systeempartitie. Stop de Windows-cd in het station en tik vervolgens in: copy x:\i386\ntldr (vervang x: door de correcte stationsletter van uw cd-rom), waarna u via attrib +rhs ntldr het bestand van de juiste attributen voorziet. Daarmee is uw probleem wellicht van de baan. Met de herstelconsole kunt u echter meer. Zo herstelt u met de opdracht FIXMBR een corrupte mbr-code (master boot record) – zonder de partitietabel aan te raken – en via FIXBOOT kunt u een corrupte bootsector van Windows corrigeren. Wilt u ook de andere opdrachten van de herstelconsole kennen, maak dan gebruik van de ingebouwde Help-opdracht. 3. Windows 'hangt' Niets is vervelender dan dat Windows er helemaal bij het begin van het opstartproces plotseling de brui aan geeft en u geen enkele feedback bezorgt. Probeer in dat geval eerst uw pc in veilige modus (mét beheerderrechten) op te starten. Dit doet u door direct na het starten via de F8-toets een speciaal startmenu op te roepen, waarin u Veilige modus selecteert. Even later vraagt Windows dan of u van het systeemherstel gebruik wil maken. Tenzij u eerst andere herstelopties wilt proberen (zie Driverrollback en Andere Herstelopties), kunt u dit inderdaad doen. Dit systeemherstel is een service die op de achtergrond actief is en waarbij Windows op geregelde tijdstippen een 'herstelpunt' aanmaakt: een soort momentopname van alle wijzigingen die aan bepaalde systeembestanden worden doorgevoerd (welke bestandstypes worden gemonitoord kunt u overigens aflezen uit het bestand %systemroot%\System32\Restore\filelist.xml). U kunt ook zelf op elk moment zo'n herstelpunt creëren. Door nu een bepaald herstelpunt te selecteren, kunt u het systeem snel naar een bepaald moment laten terugkeren. Soms is dat voldoende om alles weer aan de praat te krijgen. Dit systeemherstel start u op via Alle programma's, Bureau-accessoires, Systeemwerkset. Hier kiest u dan Een eerdere status van deze computer herstellen, waarna u in een kalender kunt bladeren om het gewenste (het meest recente?) herstelpunt te selecteren. Biedt deze hersteloperatie geen uitkomst, dan kunt u die in principe weer ongedaan maken door De laatste herstelbeweging ongedaan maken te selecteren. Jammer genoeg is net deze optie niet beschikbaar als u het systeemherstel vanuit Veilige modus had uitgevoerd! Een belangrijke opmerking is dat er in dit systeemherstel een flinke adder onder het gras zit. Stel dat uw pc op een bepaald moment besmet geraakt, maar dat u een tijd later het virus detecteert en verwijdert. In dat geval doet u er toch goed aan alle eventuele herstelpunten teniet te doen: zoniet, dan kan bij een systeemherstel hetzelfde virus opnieuw opduiken. Deze wisoperatie voert u als volgt uit: roep het venster Systeemeigenschappen op, open het tabblad Systeemherstel en selecteer Systeemherstel op alle stations uitschakelen. Bevestig uw keuze, en herstart de pc. Daarna kunt u het systeemherstel weer veilig activeren. Lbjc Een (beperkt) alternatief voor het systeemherstel is Laatst Bekende Juiste Configuratie. Deze optie vindt u eveneens terug in het speciale startmenu dat u via de F8-toets oproept. Windows zorgt er namelijk voor dat bij elke succesvolle systeemstart automatisch een back-up wordt gemaakt van de registersleutel HKLM\SYSTEM\CurrentControlSet, die verwijzingen bevat naar alle belangrijke systeemonderdelen. Door deze optie te selecteren, laat u de huidige registersleutel met de backup-versie overschrijven, waardoor alle belangrijke systeemwijzigingen sinds het maken van die backup weer ongedaan worden gemaakt. In de praktijk lost u hiermee vooral problemen op na een mislukte installatie van een stukje hardware of de upgrade van een gebrekkig stuurprogramma. Specifiek voor dit laatste euvel heeft XP echter nog een andere optie. Driver rollback Vanuit de veilige modus zijn – naast het ingebouwde systeemherstel– nog enkele andere interessante herstelopties beschikbaar. Een ervan is de mogelijkheid om snel weer naar een vorige versie van een stuurprogramma terug te keren als de update niet het gehoopte resultaat oplevert. Dat doet u door het Apparaatbeheer op te starten (via Deze computer, Eigenschappen, Hardware), waar u het eigenschappenvenster oproept. Op het tabblad Stuurprogramma druk u dan de knop Vorig stuurprogramma in. Op het tabblad Algemeen kunt u trouwens meteen aflezen of het bewuste apparaat – volgens Windows – correct werkt, en staat via de knop Probleem oplossen wellicht een handige wizard ter beschikking. Andere herstelopties De belangrijkste herstelopties binnen XP hebben we nu besproken, maar voor een verdere probleemanalyse lonen ook ingebouwde tools als Msconfig en Msinfo32 de moeite. Met het eerste programma laat u onder meer selectief bepaalde toepassingen en services (niet) met Windows mee opstarten, terwijl de tweede tool u een uitgebreid systeemoverzicht biedt – inclusief enkele hulpprogramma's zoals Dr Watson (genereren van een crashdump) en een diagnostische tool voor DirectX-verwante problemen. XP beschikt zelfs over een 'automatisch systeemherstel' dat u kunt oproepen door met de Windows-cd op te starten waarna u functietoets F2 indrukt. Alleen jammer dat dit herstel alleen wil functioneren als u vooraf een volledige (en up-to-date) backup hebt gemaakt met het ingebouwde backup-programma. Deze herstelwizard krijgt u overigens ook enkel binnen XP Professional aan de praat. Afsluitproblemen 4. Afsluitproblemen Zoals u weet kunt u XP in principe op drie manieren softwarematig afsluiten: uitschakelen (het systeem wordt volledig stopgezet nadat u eventuele open documenten hebt opgeslagen), stand-by (de gegevens in het geheugen blijven bewaard door te zorgen voor een minimale stroomtoevoer) en slaapstand (de volledige inhoud van het vluchtige geheugen wordt naar harde schijf gekopieerd, waarna de pc wordt uitgeschakeld). Soms kan het echter gebeuren dat het systeem hierop niet (meer) reageert. In plaats van in slaapstand te gaan, herstart het systeem bijvoorbeeld, of u moet de pc zelf nog handmatig uitzetten – terwijl dat automatisch gebeurde toen er nog Windows 9x op draaide. Misschien geen overmaatse rampen, maar toch knap vervelend. Het eerste probleem – de pc gaat niet in slaapstand – kan onder meer te maken hebben met een nukkig stuurprogramma (zo werd tijdens een van onze tests de slaapstand bijvoorbeeld belemmerd door een niet up-to-date driver voor een Easy Internet Keyboard). In dat geval gaat u naar Apparaatbeheer, waar u terecht kunt voor een update van stuurprogramma's. Het is ook belangrijk altijd even na te gaan of bepaalde services of achtergrondprogramma's voorkomen dat XP netjes afsluit (zie ook probleem 3). Het kan best gebeuren dat dit probleem met een bsod vergezeld gaat: probeer dan aan de hand van de bugcheck code uit te vissen waar de schoen wringt; desnoods kunt u hiervoor het systeemlogboek of de crashdump raadplegen (zie ook probleem 1). Ten slotte kunnen beide problemen vooral ook voorkomen bij iets oudere pc's, waarin het bios wel ondersteuning biedt voor apm (advanced power management) maar niet voor het meer geavanceerde acpi (advanced configuration and power interface). In dat geval kunt u het probleem misschien als volgt oplossen. Ga naar Apparaatbeheer, open het tabblad Beeld en kies Verborgen apparaten weergeven. Klik vervolgens op het item NT Apm/Legacy-ondersteuning en schakel (via een rechtermuisklik) de optie NT Apm/Legacy-interfacenode in. Wachtwoordproblemen Van een heel ander kaliber zijn problemen waarbij een gebruiker in de knoei is geraakt met zijn wachtwoord(en). U denkt dan wellicht aan het weinig verheffende scenario waarbij iemand zich zijn (beheerders)wachtwoord niet meer herinnert. Zoiets gebeurt natuurlijk, maar ook allerlei onvoorzichtige experimenten kunnen het wachtwoord fataal worden. Een voorbeeldje: via de opdracht Net user gebruikersnaam /times:ma-vr,4pm-8pm;za-zo,10am-2pm kunt u de aanmeldperiode van de bedoelde gebruiker aan banden leggen – óók binnen Windows XP Home. Maar vergeet u de '/' (voor times), dan interpreteert XP de opdracht totaal anders: in dit geval zal hij namelijk alles vanaf times automatisch als nieuw wachtwoord aan die gebruiker toekennen! Nog een voorbeeld: u schrijft uw gegevens altijd netjes weg naar een aparte partitie (of schijf) waarvan u de mappen (zoals \Mijn documenten) bovendien 'privé' hebt gemaakt (lees: met uw gebruikerswachtwoord hebt afgeschermd). Op een bepaald moment beslist u XP snel even opnieuw te installeren en onmiddellijk daarna dezelfde gebruikersnaam én wachtwoord aan te maken. Wat blijkt? Met deze inloggegevens komt u plots niet meer bij uw eigen mappen! De reden daarvoor is van technische aard: XP koppelt het wachtwoord namelijk niet aan de eigenlijke gebruikersnaam, maar aan een interne sid (security identifier) en een nieuwe gebruiker mét dezelfde naam krijgt automatisch een andere sid mee! Hoe dan ook twee allesbehalve prettige ervaringen, maar gelukkig zijn ook hier oplossingen voor. 5. Inlogbeveiliging Via uw accounts kunt u niet meer inloggen. Wat nu? In het ideale geval hebt u natuurlijk een wachtwoordhersteldiskette (zie Wachtwoord niet meer vergeten in het taakvenster van het venster Gebruikersaccounts). Met zo'n schijfje koppelt u namelijk een nieuw wachtwoord aan uw account, zodat u zich alsnog kunt aanmelden. Hebt u dit niet, dan moet u het over een andere boeg gooien. Met wat geluk herinnert u zich nog wel het wachtwoord van het eigenlijke Administrator-account, of is hier zelfs helemaal geen wachtwoord aan gekoppeld (zoals standaard in XP Home het geval is). Deze accountnaam verschijnt echter niet standaard in het welkomstscherm van XP. Bij XP Professional kunt u dat verhelpen door in dat scherm tweemaal na elkaar op Ctrl-Alt-Delete te drukken, waarna u in een klassiek inlogvenster zelf de naam administrator en het (eventuele) wachtwoord kunt intikken. Werkt u met XP Home, dan kunt u als Administrator opstarten vanuit de veilige modus. Via het venster Gebruikersaccounts kunt u de andere accounts dan eventueel een ander wachtwoord meegeven, zodat u er weer mee kunt inloggen. Lukt het hiermee niet, dan zit er weinig anders op dan een externe tool aan te spreken. Gratis is Offline NT Password Registry Editor (http://home.eunet.no/~pnordahl/ntpasswd/). Het gaat eigenlijk om een Linux-tool die u vanaf diskette kunt opstarten en die zich vanuit een kale opdrachtregel laat bedienen; lees dus eerst grondig de instructies die u op de website aantreft. Het gebruik is wel volledig op eigen risico: deze tool grijpt namelijk diep in op essentiële register-onderdelen! Iets gemakkelijker in gebruik zijn Winternals Locksmith, dat onder meer als onderdeel van een grotere reddingssuite te verkrijgen is (ERD Commander – zie www.winternals.com; kostprijs ongeveer € 125) en Windows XP Key (www.lostpassword.com; kostprijs ongeveer € 164). Wie avontuurlijk is aangelegd – én geduldig van aard – kan ook met een tool als L0phtCrack zijn kans wagen: een echte wachtwoordkraker die helaas alleen in een betaalde versie (zo'n € 294) bereid is álle trucs uit te halen. 6. Toegangsbeveiliging Het zal u maar gebeuren: u kunt niet meer in uw eigen mappen! Gaat het om een fat-partitie, dan is de redding nabij: u hoeft dan alleen met behulp van een dos-diskette op te starten en u kunt de 'onbereikbare' gegevens veilig stellen. Dos kan echter niet omgaan met een ntfs-partitie, maar met de tool NTFSDOS (Professional) kunt u vanuit een dos-omgeving toch een ntfs-partitie op. Een gratis read-only versie downloadt u op www.sysinternals.com/ntw2K/utilities.shtml. Een vergelijkbaar product is NTFS Reader for DOS dat u in de vorm van een 'bootable floppy disk creator' kunt downloaden op www.ntfs.com/boot-disk.htm. Deze tool is zelfs iets eenvoudiger in gebruik omdat u binnen een grafische interface kunt werken. Het kan echter ook anders. Hebt u Windows XP Professional, log dan in met een beheerdersaccount, en blader naar de map waartoe u geen toegang meer hebt. Open vervolgens de Verkenner, en klik Mapopties aan in het menu Extra. Open het tabblad Weergave, en verwijder het eventuele vinkje naast de optie Eenvoudig delen van bestanden gebruiken. Blader daarna naar de bewuste map. Klik hierop met de rechtermuisknop en kies Delen en beveiliging. Open het tabblad Beveiliging en druk op Geavanceerd. Open nu het tabblad Eigenaar, selecteer daar uw eigen account en plaats een vinkje naast Eigenaar van subcontainers en objecten vervangen. Bevestig uw keuze (OK – Ja – OK): nu kunt u eindelijk weer bij uw mappen! Conclusie Windows XP is stabieler dan vorige versies, maar laat het besturingssysteem u toch een keer in de steek, dan kunt u de crash met de juiste technieken en desnoods met behulp van een paar gespecialiseerde tools, alsnog overleven – en dat zonder opnieuw te formatteren of gegevensverlies. Desondanks blijft het devies natuurlijk: backups maken!