"Een notebook kan er in de winkel nog zo goed uitzien en nog zulke goede prestaties neerzetten - als in de praktijk blijkt dat je spiksplinternieuwe notebook helemaal niet lekker werkt, dan is dat behoorlijk balen. Net een behoorlijk bedrag uitgegeven, en dan blijkt dat uw spiksplinternieuwe notebook eigenlijk te zwaar is om dagelijks mee te slepen, hij wel erg lawaaig is in de standby-stand of het scherm wel een erg kleine kijkhoek heeft. Hoog tijd dus om eens aandacht te besteden aan het gebruiksgemak en de duurzaamheid! In PCM oktober kondigden we het begin van onze notebook-duurtest aan. Nu drie maanden later kunnen we u meer over onze ervaringen vertellen. En inderdaad: gebruiksgemak maakt heel wat uit. Zouden we alleen gekeken hebben naar prestaties, batterijduur en prijs, dan had de test hele andere winnaars opgeleverd. Praktisch gebruik Zoals gezegd zijn gebruikservaringen en ergonomische aspecten in deze test net zo belangrijk als prestaties en batterijduur. Overigens horen hier ook vormgeving en gebruikte kleuren bij, en ook de gevoeligheid van toetsenbord en muis, én de leesbaarheid van het beeldscherm onder verschillende omstandigheden. Verder hebben we ook gelet op allerlei extra's zoals de meegeleverde accessoires en de handleiding. Vooruitlopend op de resultaten kunnen we alvast onthullen dat het gewicht en de omvang van een notebook én de kwaliteit van het beeldscherm de twee belangrijkste punten zijn bij de aanschaf. Maar ook de batterijduur en het toetsenbord en muis (denk aan plaatsing en gevoeligheid) tellen mee. Tijdens onze test blijkt dat het uiterlijk van het notebook zelden een aanleiding is om tot aanschaf over te gaan; het aantal aansluitingen (en dan vooral usb) echter wel. Last but not least: geen van onze testers vindt de prestatieverschillen tussen de verschillende notebooks belangrijk genoeg om voor een specifiek notebook te kiezen, ondanks het feit dat sommige notebooks duidelijk meer in huis hadden dan hun concurrenten. Harde testgegevens Wat betreft de prestatie en batterijduur: deze hebben we gemeten aan de hand van de benchmarks SYSmark 2002 en MobileMark 2002. Overigens blijkt onze testduur van drie maanden te kort is om echt verschillen te zien in prestaties en batterijduur. Echte slijtage van de batterij treedt immers pas op na enkele maanden intensief gebruik. Ook hebben we geen andere problemen geconstateerd zoals slijtage van de behuizing of het ontstaan van dode pixels. Het enige verschil met de situatie drie maanden geleden is dat een aantal notebooks iets in prijs zijn gedaald, het kan dus van een tiental tot enkele honderden euro's schelen als u de moeite neemt bij meerdere leveranciers te informeren. Ieder notebook hebben we afzonderlijk beoordeeld op alle hierboven genoemde aspecten. Een overzicht van deze rapportcijfers vindt u in de resultaattabel op de volgende pagina. Op die manier kunt u ze onderling goed met elkaar vergelijken. Wie op zoek is naar een volledig overzicht van het notebooks kan terecht op PCMweb.nl: hier staat een compleet overzicht van alle specificaties én mogelijkheden. Acer De Acer TravelMate 803LCI wordt geleverd zonder al te veel extra's. In de doos vinden we een telefoonstekker met kabel en een lege drivebay. Die drivebay vult de ruimte op van de dvd/cd-rw-speler als we deze verwijderen om bijvoorbeeld gewicht te besparen. Ook zit er een smartcard in de doos waarmee je het notebook kunt beveiligen tegen gebruik door derden. Maar het belangrijkst zijn wel de recovery-cd's om het notebook weer eenvoudig terug te brengen naar de verse fabrieksinstallatie van Windows XP mét de door Acer meegeleverde applicaties. De Nederlandstalige handleiding zet helder en duidelijk uiteen hoe we het notebook moeten aansluiten en wat de functie is van de verschillende toetsen en aansluitingen op het apparaat. Wat wel opvalt is dat het notebook wordt geleverd met een Engelstalige versie van Windows XP en daarover lezen we verder niets in de handleiding. Verder bevat de handleiding info over belangwekkende zaken voor het gebruik van het notebook met verschillende randapparaten, en uiteraard is er ook een hoofdstuk over Problemen oplossen, waar in het kort de meest voorkomende problemen worden beantwoord. De vormgeving van het notebook wordt door de testers als strak en functioneel omschreven, zonder teveel toeters en bellen. Het aantal aanwezige aansluitingen is dik in orde; Acer heeft het notebook van maar liefst vier usb-aansluitingen voorzien, aangevuld met firewire en met als klap op de vuurpijl een s-video-aansluiting. Ook het toetsenbord en de touchpad werken prettig, met een pluspunt voor de scrolltoets die verwerkt is in het de touchpad, zodat je eenvoudig links, rechts en op en neer kunt scrollen. Minpunten zijn er echter ook. Zo is het Powermanagement van deze Acer verwarrend, en kloppen de instellingen vaak niet met de door ons ingegeven voorkeuren. Het notebook gaat hierdoor soms onbedoeld in de standby-stand of weigert hieruit te ontwaken. Ook hadden we graag de page-up- en page-down-toetsen ergens anders op het toetsenbord gehad in plaats van direct naast de cursortoetsen: dit werkt in de praktijk erg onhandig. Een andere onhebbelijkheid van dit notebook is het gebruikte fonttype: het lukt ons op geen enkele manier dit te wijzigen. Dit zorgt voor nogal wat verwarring in sommige programma's omdat bijvoorbeeld de opmaak van documenten niet meer klopt. Al met al maakt de Acer TravelMate 803LCI een solide indruk en combineert het notebook prima prestaties met een verzorgd uiterlijk. Dell Ook het Dell Lattitude D600 notebook wordt geleverd met een telefoonstekker en kabel maar moet het stellen zonder lege drivebay. Wel levert Dell een zeer welkom pakket extra's mee. Zo vinden we in de doos een installatie-cd voor Office XP Professional, inclusief Publisher 2002. Daarnaast levert Dell een Windows XP installatie-cd mee, en uiteraard een cd met stuurbestanden en andere programmatuur. Hiermee kunnen we het notebook naar onze eigen voorkeur en wensen opnieuw installeren, zonder dat we afhankelijk zijn van een door de fabrikant aangeleverde recovery-cd. De handleiding is kort en bondig en vermeldt alleen het hoognodige zoals de positie en functie van de verschillende toetsen en aansluitingen. In tegenstelling tot de andere notebooks vinden we op de Dell wel een seriële poort, zodat u ook uw oudere seriële apparatuur nog op dit notebook kunnen gebruiken. Jammer alleen dat de Dell slechts voorzien is van een tweetal usb-poorten; wel wat weinig naar de mening van de testers. De vormgeving van de Dell ervaart iedereen als prettig, ook al is het hele notebook (op een paar silver metallic accenten na) in antraciet metallic uitgevoerd. Handig is de aanwezigheid van zowel een trackstick als een touchpad op het notebook; de een geeft nu eenmaal de voorkeur aan een trackstick terwijl anderen toch echt liever werken met een touchpad. Uiteraard heeft de Dell ook minpunten. Bijvoorbeeld de batterijduur: deze presteert ver onder de maat. Bovendien is het notebook niet uitgerust met een dvd/cd-rw-speler, maar bevat het alleen een dvd-drive. Ook de helderheid van het beeldscherm is minder dan bij de concurrenten. En tenslotte hapert de draadloze netwerkverbinding soms: de ene keer hebben we binnen enkele seconden verbinding, de andere keer moeten we soms wel enkele minuten wachten voordat we online kunnen. Kortom, een prima notebook, mits u minder belang hecht aan een lange batterijduur. Op alle andere vlakken voldoet de Dell Lattitude D600 prima. Fujitsu Siemens Het kleinste notebook uit deze test is duidelijk de Fujitsu Siemens S6120. Het beeldscherm van dit notebook is net 13,3 inch en daarmee net een slag kleiner dan de Dell en de IBM. Ook dit notebook wordt geleverd met een aantal extra's. Zo vinden we in de doos de inmiddels gedoodverfde telefoonstekker met kabel, maar handig is weer wel dat deze is voorzien van een aantal extra stekkers voor gebruik in het buitenland. Ook heeft Fujitsu Siemens oog voor het milieu omdat alle handleidingen op ongebleekt papier zijn afgedrukt en voor alle onderdelen recyclebare verpakkingsmaterialen is gebruikt. De handleiding is eenvoudig maar behandelt de belangrijkste punten. Het notebook wordt standaard geleverd met poortreplicator, zodat we het notebook makkelijk en snel verbinding kunnen laten leggen met eventuele randapparatuur. Een bijzonder handige extra! Ook voorziet Fujitsu Siemens in een bluetooth-mogelijkheid. Jammer alleen dat deze niet direct wil werken omdat er geen stuurbestanden staan voorge'nstalleerd. De vormgeving van de Fujitsu Siemens is weer eens wat anders: geen saaie zwarte toetsen en een grijze kast, maar zilver met staalblauw metallic en toetsen uitgevoerd in lichtgrijs. Wat vormgeving betreft doet Fujitsu Siemens erg z'n best om nu eens niet een doorsnee notebook op de markt te brengen. Ook erg handig is het lcd-display naast de functietoetsen, hiermee kunnen we in één oogopslag de status van de batterij in de gaten houden. Ook vinden we een aantal minpunten. Zo zijn de prestaties van dit notebook duidelijk onder de maat, ondanks de snelle 1,6 GHz-processor. Ook de batterijduur is een minpunt: de Fujitsu Siemens scoort hier duidelijk minder dan alle andere notebooks en da's jammer. Blijkbaar heeft het kleinere formaat invloed gehad op de batterijduur. Overigens presteert de IBM (die slechts enkele millimeters groter is) duidelijk beter op dit vlak met bijna de dubbele batterijduur! Kleinere notebooks hoeven dus niet per definitie slechter te presteren op dit vlak. Al met al weet de Fujitsu Siemens S6120 ons niet te overtuigen. Zeker niet als we ook nog eens de hoge prijs in ogenschouw nemen: deze staat niet in verhouding tot de prestaties of mogelijkheden van het notebook. IBM Het lichtste notebook uit de duurtest is zonder twijfel de IBM Thinkpad T40. Gelukkig heeft het formaat geen invloed op de prestaties of batterijduur, zoals blijkt uit de benchmarks die ruimschoots voldoende zijn. Jammer dat het notebook wel erg kaal wordt afgeleverd, er zijn zelfs geen cd's met stuurbestanden of een recovery-cd meegeleverd. Mochten we het notebook dus terug willen brengen naar de fabrieksinstallatie dan moeten we gebruik maken van de bestanden die hiervoor op de harde schijf aanwezig zijn. Handiger - ook vanuit het oogpunt van gebruikte schijfruimte - is het wat ons betreft om gewoon een aantal recovery-cd's mee te leveren. De handleiding is zo mogelijk nog kariger en alleen in het Engels. Kort bespreekt het de belangrijkste punten om vervolgens in te gaan op bios-instellingen en het vervangen van de harde schijf. Wij hadden liever gezien dat IBM wat meer tijd en aandacht had besteed aan een beschrijving van de ge'nstalleerde IBM-programmatuur, die zorgde namelijk nogal eens voor kopzorgen! Bovendien is dit soort informatie heel wat relevanter dan bijvoorbeeld een hbo-instelling die in de fabriek al goed ingesteld zou moeten zijn. Over de vormgeving kunnen we kort zijn: IBM heeft al jaren een huisstijl die weinig verandert, en daar is op zich niks mis mee. Immers, IBM-notebooks zijn hierdoor altijd eenvoudig te herkennen. Het enige wat feitelijk wisselt zijn de specificaties van het notebook, die net zoals de concurrentie gewoon met de tijd meegaan. Ook dit notebook heeft de bekende trackstick en touchpad, zodat je zelf kunt kiezen wat je het liefste gebruikt. Een handige extra is de verlichting van het toetsenbord, zodat je ook in het donker de juiste toetsen kunt vinden! Kijken we naar de benchmarks van dit notebook dan kunnen we geen minpunten noemen: het notebook presteert goed en ook wat de batterijduur betreft is er niets op aan te merken. Wel hebben we wat opmerkingen over de uitvoering: zo bevinden zich ook hier wat extra toetsen naast de cursortoetsen, wat in dagelijks gebruik niet altijd even handig is - zeker niet voor diegenen die blind typen. Een ander minpunt is het ontbreken van een Windows-toets. Als laatste minpunt noemen we nog de ontbrekende cd's voor installatie, stuurbestanden of recovery. Al met al is de IBM Thinkpad T40 een prima notebook dat voldoet in de praktijk en weinig te wensen overlaat. NEC Ongetwijfeld één van de populairste notebooks uit deze duurtest is de NEC Versa P600. Zonder overbodige luxe bevat de NEC eigenlijk alles wat je van een notebook verlangt. Ook hier vinden we een duidelijke Nederlandstalige handleiding die beknopt de belangrijkste punten behandelt. Daarnaast levert NEC een cd mee met daarop een uitgebreide handleiding, een nuttige extraatje. Ook vinden we in de doos een cd met daarop Microsoft Works en een recovery-cd om het notebook terug te brengen naar een fabrieksinstallatie. De vormgeving heeft nog het meeste weg van een Apple Powerbook waar functionaliteit en een minimum aan overbodige opsmuk hoog in het vaandel staan. Zo bevat de NEC geen overbodige toetsen, maar slechts één aan/uit-knop en twee (door de gebruiker zelf te definiëren) knoppen. Het notebook maakt een solide indruk doordat een groot deel van de behuizing van lichtmetaal is vervaardigd: dit maakt het notebook stevig maar relatief licht in gewicht. Ook wat aansluitingen betreft stelt de NEC niet teleur: met maar liefst drie usb- en één firewire-aansluiting heb je alles in huis om je randapparaten op aan te sluiten. Helaas biedt het notebook niet de mogelijkheid achteraf het werkgeheugen op te waarderen, maar voorlopig voldoet het 512 MB geheugen ruimschoots om alle applicaties zonder problemen te draaien. Minpunten hebben we eigenlijk niet kunnen ontdekken: de NEC is degelijk, stevig en kan tegen een stootje. Verder biedt prima prestaties en een goede batterijduur voor een aantrekkelijke prijs. Als we dan toch iets moeten noemen: ook bij de NEC zitten de page-up- en page-down-toetsen naast de cursortoetsen en verder ontbreken een seriële en parallelle poort. Kortom, een prima notebook deze NEC Versa P600, en zeker een favoriet onder de deelnemers van de duurtest! Toshiba Een flink notebook, deze Toshiba Satellite Pro M10, en niet alleen wat formaat betreft. Ook de meegeleverde extra's zijn dik in orde. Zo levert Toshiba een usb floppydrive mee, een lege drivebay ter gewichtsbesparing en de inmiddels standaard telefoonstekker met bijbehorende kabel. De handleiding heeft een dikte van een klein telefoonboek, en daarmee wint de Toshiba de prijs voor de meest complete handleiding van deze duurtest. Zelfs aanvullende documentatie over de draadloze netwerkkaart en andere mogelijkheden van het notebook staan keurig beschreven. De vormgeving van de Toshiba is wat grof, hoewel het notebook daardoor wel een solide uitstraling krijgt. Wat formaat en gewicht betreft is dit dan ook het grootste en zwaarste notebook uit de test. Wat direct opvalt is de hoogglans afwerking van de achterkant van het beeldscherm, mooi, maar erg krasgevoelig. Dezelfde accenten komen ook terug elders op het notebook. Een welkome aanvulling zijn de luidsprekers van Harman/Kardon, deze geven het notebook een volwassen geluid. Afgaande op het formaat van het Toshiba-notebook zou je verwachten dat de Toshiba voorzien is van voldoende aansluitingen. Helaas moeten we het stellen met een tweetal usb-poorten en een firewire-aansluiting. Een composiet video-uitgang is ook aanwezig maar daarmee biedt de Toshiba, ondanks zijn formaat, weinig meer dan de concurrentie. Minpunten zijn het gewicht en het formaat, ter vergelijking; het Acer-notebook is ook groot maar duidelijk lichter dan de Toshiba. Daarnaast werkt het touchpad erg onprettig doordat onder en rechts een stuk van het touchpad bedoeld is voor horizontaal en verticaal scrollen. Verder vinden we de hoogglans afwerking erg mooi, maar is hij wel gevoelig voor beschadigingen. Hierdoor gaat de nieuwigheid er snel vanaf. Noem deze Toshiba gerust een notebook van uitersten: prima prestaties en batterijduur maar een groot formaat en flink gewicht. Conclusie Wat betreft de conclusie kunnen we kort zijn: de resultaten van onze duurtest laten duidelijk zien dat een beoordeling op alléén prestaties en batterijduur te kort schiet. Aspecten als gewicht, formaat en de leesbaarheid van het beeldscherm onder verschillende condities wegen vaak zwaar mee. Ook de batterijduur is uiteraard van belang en, zoals uit de test blijkt, is de batterijduur van een Centrino-notebook niet per definitie beter: twee van de zes notebooks presteren hier duidelijk onder de maat. Ook blijkt dat smaken verschillen: zo denken onze testers soms heel verschillend over de kwaliteiten of tekortkomingen van de deelnemende notebooks. Toch is het gelukt samen tot een oordeel te komen en hebben zij hun gebruikservaringen vertaald in een beoordeling van de verschillende notebooks. De einduitslag: de NEC Versa P600 wint het predikaat PCM Beste Koop omdat dit notebook het meeste waar voor z'n geld biedt. PCM Beste Product is de Acer TravelMate 803LCI die niet alleen overtuigt met uitstekende prestaties maar ook nog eens een gunstige prijs biedt. Zoals blijkt uit de duurtest worden de meeste notebooks geleverd zonder al te veel bruikbare accessoires. Een telefoonstekker kan er dan misschien nog net af, maar zult u toch elders moeten kijken voor andere accessoires. Uiteraard hebben wij gedurende de duurtest ook wat rond gekeken naar handige accessoires en hebben de interessantste voor u op een rij gezet. Allereerst is natuurlijk een stevige notebooktas of -rugzak een vereiste en natuurlijk een goed notebookslot om te voorkomen dat uw kostbare bezit in verkeerde handen valt. Maar direct op de tweede plaats komen de extra stekkers en adapters, noodzakelijk voor iedereen die veel onderweg is of in het buitenland vertoeft. Zo is er een aantal fabrikanten die een uitgebreid scala aan accessoires levert waarmee u onderweg altijd uw notebook van spanning kan voorzien of waarmee u een verbinding legt met het lokale telefoonnet. Er zijn zelfs diverse adapters verkrijgbaar waarmee u in de auto of in het vliegtuig uw notebook van spanning kunt voorzien. Bekende fabrikanten die dergelijke producten leveren zijn onder andere APC, Kensington en Targus, voor meer informatie kijk op onderstaande websites. http://www.targus.com http://www.kensington.com http://www.apc.com "