Het belang van een goed moederbord moet niet onderschat worden. Want hoewel algemeen wordt aangenomen dat de processor, het geheugen en de opslagruimte de prestaties van een systeem bepalen, wordt vaak vergeten dat al deze componenten een beroep moeten doen op het moederbord om alle data van de ene plaats naar de andere over te brengen. Natuurlijk zijn er meer aspecten aan een moederbord die zijn effectiviteit bepalen. Het begint bijvoorbeeld al bij de keuze voor een chipset. Deze bepaalt welke soort componenten gebruikt kunnen worden en op welke snelheden. En deze componenten zijn op hun beurt weer de basis van de mogelijkheden van uw pc. De test In dit artikel testen we tien moederborden die overweg kunnen met de Athlon XP, nog altijd AMD's best verkopende en populairste processor. Om te bepalen welk moederbord het meest geschikt is voor uw Athlon XP-processor, kijken we naar verschillende factoren, waaronder prestaties, aansluitmogelijkheden, ergonomie, accessoires en prijs/prestatie-verhouding. De scores vindt u terug in de tabel op pagina XX. Hebt u uw zinnen gezet op een nieuwe processor, zoals de AMD Athlon 64 of de Intel Pentium 4 Prescott? In de komende PCM's zullen we ook moederborden voor deze processoren aan de tand voelen. Abit NF7-S2 Abit trapt de test af met het NF7-S2-model. Het is vreemd dat Abit juist dit model instuurt; we vragen immers om het 'beste' moederbord in het assortiment en dan wordt de NF7-S2 al snel overtroffen door de NF7-S (mét firewire en spdif) of de NF7-S2G (mét gigabit lan). De NF7-S2 biedt dit alles niet. Op het achterpaneel vinden we de ps/2, seriële en parallelle connectoren evenals vier usb-poorten en de aansluitingen voor geluid. Tot zover weinig verrassends. Het bord zelf valt op door de ide-connectoren die onder een hoek van 90 graden op het bord geplaatst zijn, prettig voor een goede airflow in de kast. De Abit heeft twee voedingsstekkers die boven de processor geplaatst zijn, waardoor de kabels boven of langs de processor moeten – niet praktisch, maar helaas zien we dit bij meer borden in de test. Verder mag Abit de frontpanel-aansluitingen voortaan van kleurtjes voorzien want zonder handleiding zijn de stekkers onmogelijk aan te sluiten. Wanneer we Windows proberen te installeren valt het moederbord constant uit. Alleen als we in het bios de geheugentimings handmatig instellen doorloopt de NF7-S2 de installatieprocedure, maar de instabiliteit blijft wel. Het kost ons enkele pogingen om PCMark04 en 3DMark03 te doorlopen waarbij de Abit dankzij de nForce2 chipset zeer hoge waarden neerzet. Het geluid klinkt subliem dankzij de gebruikte nVidia chipset. Desondanks kunnen we dit moederbord door de problemen met stabiliteit niet aanraden. Daarnaast maken de wel erg beperkte leveringsomvang en aansluitmogelijkheden dit bord sowieso niet meer dan een middenmotor. Jammer. Van een merk dat een uitstekende serie Max-borden levert verwachten we meer. + ide-connectoren, geluidskwaliteit - instabiel, weinig opties en accessoires Aopen AK77-600 MAX AOpen doet mee met een van de kleurrijkste borden uit de test. Alle sloten en connectoren hebben verschillende kleuren die netjes in de handleiding staan uitgelegd. Voor wie van eenvoud houdt zijn de vele kleuren wellicht iets te overdadig, maar handig is het wel. De AK77-600 Max biedt, net als het bord van EQS, een zeer praktisch agp-lock dat beter werkt dan het standaard lock. Dit soort kleine verbeteringen waarderen we zeer. AOpen heeft eraan gedacht om flink wat ruimte rond de socket te laten, waardoor het installeren van de processor-cooler een makkie wordt. Toch zijn we niet onverdeeld positief over dit moederbord. De geheugensloten liggen, net als bij een aantal andere moederborden, dicht op elkaar – erg lastig als u van plan bent speciaal geheugen met heatsinks te gebruiken. Daarnaast liggen de geheugenmodules te dicht op het agp-slot; om geheugen te vervangen zult u de agp-kaart ook moeten verwijden. Jammer. Ook de plaatsing van de voedingsstekkers had beter gekund in verband met de airflow. AOpen verrast ons wel weer in positieve zin met een dual bios-optie die we al kennen van de Gigabyte-moederborden. Mocht u het bios verkeerd flashen of mocht dit om een andere reden 'beschadigd' raken, dan kunt u het bios altijd herstellen door het tweede bios te gebruiken. De AK77-600 Max maakt gebruik van de VIA KT600-chipset, die de prestaties van de nForce2-chipset niet kan bijhouden, maar toch hele nette waarden neerzet. Gigabit lan is op dit bord standaard aanwezig, evenals vier sata-aansluitingen, acht usb-poorten, twee firewire-poorten en vier fan-aansluitingen. Is snelheid niet de belangrijkste factor, dan slaat de AK77-600 Max geen slecht figuur. + dual-bios, veel opties - via-chipset, geheugensloten ASrock K7S8XE+ ASRock is, samen met ECS Elitegroup, dé grote prijsvechter bij de moederborden. De K7S8XE+ past ook uitstekend in dit low-budget-segment met een verkoopprijs van rond de € 50. Voor dit geld kunt u geen topbord verwachten, maar erg ontevreden zijn we ook weer niet. Op het moederbord vinden we een SiS 748 chipset terug. Deze is het traagst van alle door ons geteste oplossingen, al blijft het natuurlijk een relatief begrip: met een PCMark04 score van 3219 hoeft ASRock zich niet te schamen. Het bord is verreweg het kleinste uit de test, ziet er overzichtelijk uit en heeft een prettige indeling. Er is voldoende ruimte rond de socket, de voedingsstekker zit op een makkelijke plek en het bios is vervangbaar, mocht er iets fout gaan. We hebben wel wat aanmerkingen op het moederbord. Zo zit ook hier het geheugen te dicht op de agp-kaart, zijn de connectoren niet voorzien van een kleurcodering en wordt de afwijkende toetscombinatie F2 gebruikt om in het bios te komen. Firewire zult u tevergeefs op dit moederbord zoeken, evenals gigabit lan. Met twee ide-connectoren en twee sata-connectoren zit ASRock aan het minimum. Voor software hoeft u al helemaal niet bij ASRock aan te kloppen: de meegeleverde virusscanner PC-Cillin blijft bij versie 2002 steken, iets waar de meeste Taiwanezen aan lijden. En van Adobe Acrobat Reader 5 worden we helemaal niet warm. Wilt u een goedkoop bordje voor een tweede pc, dan is de ASRock door zijn lage prijs zeer geschikt. Wie echter meer wil met zijn computer, zal iets meer geld moeten uitgeven en in ieder geval voor een VIA of nForce-oplossing moeten kiezen. + prijs, formaat - prestaties, weinig opties ***Beste Koop Asus A7N8X-E Deluxe/WiFi Asus blijft de nummer één fabrikant als het om moederborden gaat, al zit concurrent MSI ze dicht op de hielen. De A7N8X-E Deluxe/WiFi is een schoolvoorbeeld van hoe Asus haar positie al jarenlang weet te consolideren. Wanneer we de doos openmaken vinden we een lading aan accessoires, qua omvang alleen geëvenaard door het moederbord van EPoX. Het meest opvallend is de wifi-module met antenne, helaas alleen geschikt voor de trage 802.11b-standaard. De A7N8X-E Deluxe draait op de nForce2 Ultra400-chipset en zet de beste prestaties uit de test neer: bijna 3600 PCMarks. Ook in 3DMark zit Asus bij de top. Kijken we naar de aansluitmogelijkheden aan de achterkant van het bord, dan springen de twee lan-connectoren het meest in het oog. Eén ervan biedt zelfs gigabit-capaciteit. Verder vinden we weinig spectaculairs op het bord. Usb, firewire, spdif, twee ide-kanalen, twee sata-kanalen; het Asus-bord biedt voldoende mogelijkheden maar springt er niet echt uit. Installeren we Windows dan loopt het bord vast; na onderzoek blijkt dat Asus zijn bios standaard laat overklokken! Zetten we de geheugentiming gewoon op 'optimal' dan komen we geen problemen meer tegen. Alle drivers zijn netjes meegeleverd, de software biedt helaas weinig bruikbaars. Het upgraden van het bios kan in Windows (zoals bij de meeste moderne borden), maar ook vanuit het bios zelf. Erg fijn voor wie niet meer met diskettes wil werken. De A7N8X-E Deluxe/WiFi is een degelijk bord dat uitstekende prestaties levert en waarbij ook niet op de meegeleverde accessoires beknibbeld wordt. Daarbij kost het moederbord niet buitensporig veel geld. + wifi, prestaties, 2x lan - weinig sata-poorten Chaintech 7NJL6 De verpakking van de Chaintech valt onmiddellijk op: afgezien van zwart en neongeel zijn alle kleuren van de doos gestript. Helaas is ook de inhoud van de doos redelijk kaal. Naast het moederbord vinden we namelijk slechts twee kabels – één diskette- en één ide-kabel – en een cd'tje. Geen i/o-plaatje, geen sata-kabels, geen brackets, Chaintech gaat voor de minieme benadering. Ook aan software wordt er niets meegeleverd, alleen de noodzakelijke drivers staan op een cd. Zelfs de obligatoire Acrobat Reader kunnen we niet ontdekken. Gelukkig is het anders gesteld met het moederbord zelf. De 7NJL6 heeft een handzaam klein formaat, slechts twee centimeter dieper dan de ASRock. Het bord is voorzien van veel connectoren aan de achterkant: er zijn twee seriële poorten, een parallelle poort, een gameport, ps/2-aansluitingen en twee usb-poorten. Binnenin kunnen we nog eens zes usb-apparaten aansluiten, alleen is het dus jammer dat er geen bijpassende brackets meegeleverd worden. Firewire is er niet en ook gigabit lan kunnen we niet ontdekken. Met twee ide-poorten en twee sata-poorten bevindt Chaintech zich in het middenveld. Een groot minpunt is dat de condensatoren te dicht op de socket geplaatst zijn, waardoor ze beschadigd kunnen raken bij het plaatsen of losmaken van de cooler. Door het gebruik van de nForce2 Ultra400-chipset behaalt de 7NJL6 een goede score, al ligt deze wel het laagst van alle nForce2-borden. Een hoogvlieger is de Chaintech 7NJL6 dus niet. + acht usb-poorten, formaat - geen firewire, geen accessoires ***Beste Product EPoX 8RDA6+ PRO EPoX timmert de laatste jaren hard aan de weg voor meer naamsbekendheid. Met de 8RDA6+ Pro doen ze in ieder geval een uitstekende poging; net als bij de Asus A7N8X-E Deluxe puilt de doos uit van de accessoires. EPoX levert dan geen wifi-kaart mee, we vinden wel een schroevendraaier en koelelementen voor de condensatoren terug. Zo willen we het zien! Alle sloten en connectoren zijn kleurgecodeerd, wat het installeren makkelijker maakt. Ook liggen de geheugensloten niet te dicht op het agp-slot. Wel jammer is de locatie van de voedingsstekker, die net als bij de meeste moederborden een goede airflow bemoeilijkt. We worden erg blij van wat het bord te bieden heeft: zes pci-sloten, acht usb-poorten (waarvan vier intern), twee firewire-poorten, twee ide-aansluitingen en maar liefst zes raid-compatibele sata-aansluitingen! Naast gigabit lan valt ook de interne geluidschip op: als enige moederbord biedt de 8RDA6+ Pro ondersteuning voor 7.1-kanaals geluid. In de doos vinden we brackets terug voor usb, firewire, een gameport en een extra seriële poort. Op de software-cd staat PC-Cillin 2004. Een unicum, want alle andere leveranciers behalve Aopen werken nog met PC-Cillin 2002. Ook Symantec Personal Firewall vinden we op de schijf terug. Wat prestaties betreft kunnen we tevreden zijn met de 8RDA6+ Pro. Bij PCMark04 moet EPoX alleen Asus voor laten gaan, in 3DMark03 is dit bord heer en meester. + accessoires, prestaties, opties - geen EQS A28K6-AL7 Het nog onbekende EQS wil een grote speler op de low budget-markt worden en opent de aanval op de ASRock met de A28K6-AL7. De A28K6-AL7 is voorzien van een VIA KT600-chipset en presteert dan ook nagenoeg gelijk aan de AOpen AK77-600 Max en Jetway V600DAP. Alleen in 3DMark03 is het EQS-bord net wat sneller. Het bord biedt een vrij standaard arsenaal aansluitingen: twee externe en zes interne usb-aansluitingen, 5.1-kanaals geluid, twee ide-kanalen en twee sata-kanalen. Net als bij de andere goedkope moederborden vinden we geen firewire en gigabit ethernet terug en casemodders zullen ontevreden zijn over de twee fan-aansluitingen waarvan er één gebruikt wordt door de processor-cooler. Ook wordt er bezuinigd op accessoires: één diskette-, één ide- en één sata-kabel is erg weinig. Een i/o-shield zult u tevergeefs zoeken, een usb-bracket om nog eens twee poorten beschikbaar te maken vinden we dan weer wel terug in de doos. Wat software betreft vinden we de sterk verouderde doch bruikbare versies PowerQuest Drive Image 4 en Partition Magic SE 6 terug. Het bord zelf is simpel en de processor moet er net even anders op dan normaal. Helaas is de cooler bijna onmogelijk te plaatsen: de condensatoren zitten te dicht op de socket. De geheugensloten hebben dan wel weer genoeg ademruimte en ook het inventieve agp-lock dat we bij de Aopen al tegenkwamen zien we hier terug. Met zijn gemiddelde prestaties en uitrusting valt de EQS kwalitatief gezien zeker niet op en haalt maar net een voldoende. De prijs maakt echter veel goed. + prijs - geen firewire, geen gigabit lan, plaatsing socket Gigabyte GA-7VT880 Gigabyte stuurt de GA-7VT880 in. Dit moederbord is als enige gebaseerd op de splinternieuwe VIA KT880-chipset dat in tegenstelling tot de KT600 wél met dual-channel geheugen overweg kan. Ook biedt de KT880-chipset ondersteuning voor 7.1-kanaals geluid en gigabit ethernet, maar alleen het laatste zien we bij Gigabyte terug. Als enige biedt de GA-7VT880 plaats aan vier ram-modules waarmee maar liefst vier GB geheugen geplaatst kan worden. Dual bios, vier interne en vier externe usb-poorten, twee interne firewire-poorten, twee ide- en twee sata-aansluitingen en brackets voor usb, firewire en spdif maken het plaatje compleet. Gigabyte begrijpt goed waar we de voedingsstekker willen zien: helemaal onderin. Ook de geheugenbanken zijn vrijstaand geplaatst en alle onderdelen hebben duidelijke kleuren. Helaas wil het moederbord in onze test niet erg meewerken. Het geeft de meest uiteenlopende meldingen bij het installeren van Windows. Alleen met de fail-safe defaults komen we door de installatie heen. Het draaien van PCMark04 en 3DMark03 loopt op niets uit: halverwege de tests hangt het systeem compleet. Ook het soepeler instellen van de geheugentimings lost het probleem niet op; volgens Gigabyte moeten we de oorzaak bij de voeding zoeken. Een realistische kwaliteitsscore kunnen we jammer genoeg niet geven voor dit moederbord, maar het is duidelijk dat de Gigabyte bovengemiddeld zou presteren. + veel aansluitingen, goede layout - instabiel Jetway V600DAP Op de valreep kregen we dit bord van Jetway toegestuurd. Wat onmiddellijk opvalt is het redelijk kleine formaat en de paarse gloed van het bord. De V600DAP is opgebouwd rond de VIA KT600-chipset en is daarmee een directe concurrent voor AOpen en EQS. Het Jetway-bord lijkt op meer vlakken op deze twee moederborden: de V600DAP heeft eveneens acht usb-poorten, twee seriële poorten, maakt gebruik van dezelfde Realtek-chipset voor de 5.1-geluidsproductie en biedt de standaard twee ide-kanalen en twee sata-kanalen. Verschillen zijn er ook: net als bij EQS zijn firewire en gigabit lan niet aanwezig op dit bord. Jetway heeft als voordeel boven de EQS dat er een cnr-slot (communications and riser) aanwezig is op het moederbord, al zijn dergelijke modem-kaarten inmiddels nergens meer te vinden. Een ander voordeel is de derde fan-aansluiting. Wat vormgeving betreft is het bord vrij saai. De voedingsstekker moet op een bijna onmogelijke plek worden aangesloten en zit dan ook nog eens veel te dicht op de condensatoren. Condensatoren zijn ook een probleem bij het installeren van de processorcooler; waarom Jetway de socket niet een kwartslag draait blijft een raadsel. Het geheugen is daarentegen makkelijk plaatsbaar. Kleurcoderingen voor sloten of connectoren zoekt u tevergeefs en het duurt even voor u doorhebt welke ide-connector de eerste en de tweede is. Het grootste minpunt vinden we de grote hoeveelheid jumpers op het bord. Zo moet op de V600DAP als enige in de test de klokfrequentie met jumpers ingesteld worden. Draait het bord eenmaal, dan laat het redelijke prestaties zien. + goedkoop - voedingsstekker, veel jumpers MSI K7N2 DELTA-ILSR Geen moederborden-test zonder MSI. Voor deze test kregen we de beschikking over de K7N2 Delta-ILSR, die op korte termijn ingehaald moet worden door een Delta2-model. Zo ver is het echter nog niet. De K7N2 Delta-ILSR gaat duidelijk met zijn tijd mee. De nForce2 Ultra400-chipset presteert naar verwachting en er zit een ruim assortiment aan aansluitingen op dit bord. Eigenlijk ontbreekt alleen gigabit ethernet en vinden we twee fan-aansluitingen wat aan de magere kant. Ook hadden er wel meer dan twee sata-poorten mogen zijn. Noemenswaardig is dat er drie ide-kanalen aanwezig zijn, waarvan het derde in combinatie met de sata-kanalen in een raid-opstelling geplaatst kan worden. In de doos vinden we drie brackets terug; de firewire- en spdif-bracket spreken voor zich, de usb-bracket heeft vier leds waarmee een diagnose gesteld kan worden als het moederbord hapert – leuk, maar niet heel nuttig. Ook MSI plaatst de voedingsstekker op een ongemakkelijke plaats en zet de socket wel erg dicht op de condensatoren. Wilt u dual-channel geheugen gebruiken, lees dan goed de handleiding door. De kleurcoderingen van de geheugensloten zijn namelijk niet erg logisch. Verder kunnen we weinig negatiefs over de MSI K7N2 Delta-ILSR zeggen. Als enige biedt MSI een programma om dvd's te bekijken (WinDVD 5.1) en om uw pc verder te tweaken (Xteq X-Setup). Het bord presteert netjes, is goed ontworpen en de doos is redelijk gevuld met accessoires; het MSI-bord is dus zeker geen afrader. + diagnose-bracket, prestaties - geen gigabit ethernet, weinig sata-aansluitingen Conclusie Bij sommige moederborden uit de test lopen we tegen instabiliteit aan: de Abit en Gigabyte hebben allebei eigenaardigheden waar we tijdens deze test geen oplossing voor kunnen vinden. De andere moederborden zorgen voor weinig verrassingen. De moederborden met SiS- en VIA-chipsets zijn duidelijk goedkoper dan de moederborden met een nForce2-chipset, maar de prijzen ontlopen elkaar niet veel. Hebt u geen voorkeur, dan raden we een moederbord gebaseerd op de nForce2 van harte aan. Bij deze borden liggen de prestaties dicht bij elkaar en is er een grote rol weggelegd voor uitrusting, ergonomie en accessoires. Twee modellen steken elkaar hier naar de kroon: de Asus A7N8X-E Deluxe/WiFi met zijn wifi-kaart en twee lan-aansluitingen en de EPoX 8RDA6+ Pro met 7.1-kanaals audio en maar liefst zes sata-aansluitingen. Puur op punten gezien wijzen we de EPoX aan als PCM Keuze Beste Product. Het moederbord van Asus is een stuk voordeliger – nog net € 100 – en komt in onze berekeningen als Beste Koop naar voren. Speelt prijs de hoofdrol in uw keuze, bijvoorbeeld omdat u een moederbord voor een tweede systeem zoekt, dan is het bord van Chaintech een prima alternatief. Testmethode Alle moederborden worden voorzien van dezelfde componenten: Processor: het topmodel van AMD: de AMD Athlon XP 3200+ Geheugen: twee Corsair CMX256A-3200PT modules met timing 3338. Ondersteunt het bord dual-channel-geheugen, dan installeren we het geheugen in de juiste banken. Harde schijf: standaard ide-schijf van Samsung met een capaciteit van 80 GB Voeding: een 350W-voeding van AOpen Videokaart: Asus Radeon 9600SE/TD We doen een schone installatie van Windows XP SP1 en installeren de laatste versie van de benodigde drivers. Voor de Asus-videokaart gebruiken we ATI Catalyst 4.6 en DirectX 9.0b. We testen vervolgens de systemen met PCMark04 Build 120 en 3DMark03 Build 340. We gebruiken voor de prestatie-berekening de totaalscore van PCMark04 en de totaalscore van 3DMark03, de overige scores laten we buiten beschouwing. Deze score telt voor 40 procent mee in het kwaliteitsoordeel. De overige 60 procent is verdeeld tussen een score voor uitrusting (usb, firewire, lan, etc), een score voor ergonomie (bijvoorbeeld plaatsing van de voedingsstekker en de socket, connectoren) en een score voor accessoires. Met de hieruit voortvloeiende kwaliteitsscore bepalen we de PCM Keuze Beste Product. Deze score weegt voor 50 procent mee in de prijs-kwaliteitsscore, de andere 50 procent wordt bepaald door de prijs van het moederbord. Aan de hand van deze score bepalen we de PCM Keuze Beste Koop. Andere merken Op de Nederlandse markt zijn meer moederbordfabrikanten actief. Tyan en Shuttle lieten ons weten geen Socket A-borden te leveren. Soltek liet weten niet geïnteresseerd te zijn in de test omdat hun focus niet meer op dit platform ligt. Het low-budgetmerk ECS Elitegroup had hun nForce2-moederbord nog niet op voorraad en kon daardoor niet op tijd meedoen aan deze test. Albatron en Soyo zijn inmiddels geruisloos van de Nederlandse markt verdwenen, en van de merken QDI en DFI Lanparty bleef helaas alle reactie uit. Op PCMweb.nl vindt u de uitgebreide versie van de tabel, met alle specificaties en scores op een rijtje. Ook leest u hier hoe het MSI K7N2 Delta2 Platinum moederbord uit de test komt, de opvolger van de Delta-ILSR. Tot slot vindt u hier links naar de websites van de leveranciers en naar de pricewatch van tweakers.net. Chipsets voor de Athlon XP Op dit moment vinden we vier verschillende chipsets terug in de moederborden voor Athlon XP. De best vertegenwoordigde chipset is de nForce2 Ultra400 van nVidia, die in verschillende smaken (met of zonder gigabit lan, met of zonder Soundstorm audio) te krijgen is. Ook VIA doet het goed: op dit moment komen we de VIA KT600 en de VIA KT880 tegen, waarbij de laatste net iet nieuwer is. SIS biedt de vierde oplossing met hun SIS 748-chipset. Wat zijn nu precies de verschillen? In de tabel ziet u de theoretische mogelijkheden van de chipsets. Of een fabrikant ook daadwerkelijk de mogelijkheden benut, blijft natuurlijk de vraag