"Het werkgeheugen van een pc is in feite een soort tussenstation tussen de processor en de harde schijf, bedoeld om de prestaties te verbeteren. Om de processor maximaal te laten presteren en zo efficiënt mogelijk te laten rekenen is het belangrijk dat deze een continue stroom aan gegevens tot zijn beschikking heeft. Helaas is een harde schijf te langzaam om een processor steeds van voldoende data te voorzien. Hier biedt het werkgeheugen uitkomst. Werkgeheugen is grofweg duizendmaal zo snel als een harde schijf en wordt door de processor gebruikt als een soort kladblok waarop allerlei resultaten van berekeningen en andere informatie die verderop weer nodig is, wordt opgeslagen. Zo blijft de processor op volle snelheid werken en is alleen voor het opvragen van niet in het werkgeheugen beschikbare gegevens en het wegschrijven van het resultaat de harde schijf nodig. Daarnaast wordt de relatief langzame harde schijf zo min mogelijk gebruikt. Belangrijke factoren Hebben we het over de snelheid van het geheuegen, dan zijn er drie factoren die invloed hebben op de prestaties. Ten eerste de kloksnelheid waarop het geheugen draait. Bij ddr en sdram zien we bijvoorbeeld ddr 266, 333 en 400, waarbij de laatste het snelst is. Ten tweede de latency: hoe snel het geheugen gegevens beschikbaar heeft nadat de processor daar om heeft gevraagd. Voor latency geldt: hoe lager, hoe beter. Tot slot speelt bandbreedte een rol: hoeveel gegevens er per seconde (in Mbyte/s) vanuit het werkgeheugen gelezen kunnen worden - een maat voor de maximale prestaties van het werkgeheugen. De bandbreedte is een combinatie van de kloksnelheid en de latency van het werkgeheugen. Geheugentechnologieën Ddr srdam- ofwel ddr-geheugen is momenteel de meest gebruikte technologie. In feite is ddr een doorontwikkeling van het inmiddels verouderde sdram. Het belangrijkste verschil is dat sdram per kloktik slechts één lees- of schrijfopdracht uitvoert, terwijl ddr sdram per kloktik twee lees- of schrijfopdrachten, of een combinatie daarvan, kan uitvoeren. Dit principe staat bekend als ddr, dual data rate. Het resultaat is een verdubbeling van de bandbreedte ten opzichte van sdram. Ddr sdram-geheugenmodules zijn verkrijgbaar als ddr 266, ddr 333 en ddr 400 modules, met kloksnelheden van 266, 333 en 400 MHz. Ze beloven bandbreedtes van 2.1GB/s, 2.7GB/s en 3.2GB/s. Niet alleen sdram heeft het moeten afleggen tegen ddr, ook rdram, ondanks het feit dat deze technologie nog in staat is om betere prestaties te leveren dan ddr. Rdram is zonder geschikte chipset echter geen aanrader - als er geen nieuwe chipsets voor ontwikkeld worden is het tenslotte zonde om te investeren in oudere technologie, hoe goed deze ook presteert. Intel Met de komst van de populaire 875 en 865 Intel Pentium 4 chipsets hebben zowel ddr 266 en ddr 333 snel terrein verloren; beide chipsets maken namelijk exclusief gebruik van ddr 400 geheugen. Sterker nog, beide chipsets ondersteunen de dual channel architectuur van Intel, waarbij twee identieke modules gecombineerd worden tot één module en zo de dubbele bandbreedte bieden voor de processor. Zo garandeert Intel optimale prestaties van de nieuwe Pentium 4 processoren met 800 MHz fsb; deze processoren gebruiken namelijk de volledige bandbreedte van twee ddr 400 geheugenmodules. AMD Ook AMD maakt al langer gebruik van ddr-geheugen en de nieuwste Athlon XP en Athlon-64 processoren moeten - voor de beste prestaties - ook uitgerust worden met ddr 400 geheugen. De Athlon XP kan, in combinatie met Nvidia's Nforce2 chipset, ook overweg met twee geheugenmodules in een dual channel-configuratie maar heeft hier bijna geen voordeel van omdat de processor minder bandbreedte kan gebruiken dan er ter beschikking is. De Athlon-64 kan wel overweg met twee ddr 400 modules, maar dan hebben we het over de duurdere Athlon-64 FX variant, en niet de veel vriendelijker geprijsde Athlon-64, deze levert namelijk met een enkele ddr400 geheugen module al uitstekende prestaties. Ddr 466 en ddr 500 Veel fabrikanten van geheugenmodules doen er alles aan om hun produkten aan de man te brengen. Zo zien we veel van deze fabrikanten adverteren met ddr 466 of zelfs ddr 500 geheugenmodules. Heeft het zin om in deze duurdere modules te investeren? Kijken we terug naar alle problemen rondom de ddr 400 standaard, dan blijkt wel dat de acceptatie van een nieuwe geheugenstandaard nogal wat voeten in de aarde heeft. Ten eerste moeten alle fabrikanten van geheugenmodules dezelfde standaard gebruiken en daarnaast moet deze standaard gecertificeerd zijn door de IEEE, het overkoepelende orgaan dat toeziet op standaarden in de industrie. Pas wanneer de IEEE een standaard vastlegt, kunnen we er zeker van zijn dat alle produkten die hieraan voldoen probleemloos samenwerken. Niet officieel Helaas zijn ddr 466 en ddr 500 nog geen officiële standaarden, in tegenstelling tot ddr 400. Het staat iedere fabrikant dus vrij om te adverteren met deze snelheden zonder dat daar een bepaalde garantie tegenover staat. Ook mag iedere fabrikant zelf aangeven hoe hij deze hogere kloksnelheden interpreteert: er is geen standaard die een minimum eisenpakket neerlegt. Daarnaast is het zo dat alle fabrikanten van geheugenmodules gebruikmaken van geheugenchips die ze zelf vervaardigen of aankopen van een andere fabrikant. De snelste geheugenchips die momenteel verkrijgbaar zijn, zijn ddr 400 geheugenchips. Alle ddr 466 en ddr 500 modules zijn dus niets anders dan overklokte ddr 400 modules. Dat de fabrikant de moeite heeft genomen om te verifiëren dat de modules ook op de hogere snelheden werken is een pre, maar feit blijft dat ze niet voldoen aan een officiële standaard. Het enige waar u extra voor betaalt is de potentieel hogere kloksnelheid die de modules ondersteunen en daarmee iets betere prestaties als u uw pc overklokt (lees meer over overklokken in het kader). Als u uw pc niet overklokt, voegen deze geheugenmodules niets toe; vaak worden de hogere kloksnelheden namelijk pas gehaald door de instellingen van het geheugen in het bios van de pc aan te passen. Zetten we de latency automatisch op een hogere waarde, dan bereiken deze modules inderdaad hogere kloksnelheden. Maar doen we dit handmatig bij een aantal ddr4 00 modules, dan bereiken we minstens net zo hoge kloksnelheden. Wat prestaties betreft zijn deze modules dus niet beter dan normale ddr 400 modules. Het heeft daarom veel meer zin - zeker gezien de prestaties - om te investeren in ddr 400 geheugen met een lagere latency, vaak wordt hiervoor geadverteerd met low-latency ddr400. Maar verwacht hiervan geen wonderen, de pc wordt er hooguit 1 of 2 procent sneller van, en dit is in de praktijk niet merkbaar. De toekomst Het wachten is op een nieuwe standaard en wat dat betreft zijn wij sceptisch. Ddr 466 en ddr 500 hebben eigenlijk door de veel gebruikte dual channel-geheugenarchitectuur voor Intel en AMD processoren geen bestaansrecht. Door twee ddr 400 modules te combineren bereik je een hogere bandbreedte dan je ooit met een enkele geheugen module voor elkaar krijgt. Ddr-2 zou de opvolger van ddr worden maar laat erg lang op zich wachten, ook omdat de noodzaak voor sneller geheugen eigenlijk niet meer zo sterk aanwezig is: ddr voldoet nog prima. Rdram is kennelijk ook nog geen gepasseerd station omdat chipsetfabrikant SiS twee chipsets heeft gelanceerd die gebruikmaken van rdram maar of deze chipsets een kans maken valt nog te bezien. Andere technieken staan nog teveel in de kinderschoenen om op korte termijn concurrerend met ddr te kunnen zijn, ook door de hoge prijs die meestal gepaard gaat met de introductie van een nieuwe technologie. Conclusie Ddr 400 biedt momenteel de beste perspectieven omdat de standaard volwassen is en ddr 400 geheugen modules goed verkrijgbaar en betaalbaar zijn. Als u niet overklokt haalt u de meeste winst met ddr4 00 low-latency modules, die net even wat sneller zijn dan doorsnee ddr 400 geheugenmodules, vaak moet u alleen wel handmatig de juiste instellingen maken in het bios van de pc. Wilt u wel het onderste uit de kan halen met overklokken dan bieden ddr 466 en ddr 500 geheugenmodules betere perspectieven dat u hogere kloksnelheden haalt. Helaas is dit ook afhankelijk van de andere hardware in uw pc dus kunnen ook deze modules geen betere overklokresultaten of betere prestaties garanderen. ***kader Overklokken Overklokken is te vergelijken met het opvoeren van een brommer; door het geheugen op een hogere kloksnelheid of een lagere latency te laten werken, proberen we betere prestaties te krijgen. Net als aan het opvoeren van een brommer zitten hier risico's aan; zo wordt een pc die is overgeklokt veel warmer en deze warmte moet worden afgevoerd. Daarnaast kan een pc die is overgeklokt onstabiel worden, mede doordat u niet alleen het geheugen maar ook de andere onderdelen in de pc op een hogere snelheid laat werken dan waar ze eigenlijk voor ontworpen zijn. Wilt u met succes uw pc overklokken let dan op de volgende punten: - Een overgeklokte pc produceert meer warmte, die afgevoerd moet worden. Dit kan bijvoorbeeld met een krachtiger koellichaam voor uw processor of een extra case-fan die de warme lucht uit uw pc verwijdert. - Probeer altijd met een aantal zware applicaties (zoals 3D-games of SETI@home) te achterhalen of de pc nog steeds goed functioneert en niet vastloopt voordat u hem weer gaat gebruiken voor andere zaken. Is de pc na een paar uur niet vastgelopen, dan kunt u er meestal vanuit gaan dat hij stabiel draait. Echter, als u overklokt zijn er geen garanties: loopt de pc na een paar weken toch vast, dan kunt u nergens verhaal halen. - Als u uw geheugen wilt overklokken wordt de processor meestal ook overgeklokt. Loopt uw systeem op een gegeven moment vast, dan kan het best dat uw processor u belet om nog verder over te klokken. - Begin rustig, dus in stappen van enkele MHz. Hou een kritisch oog op de temperatuur van de processor en de pc; past u de voltages van de processor of het geheugen aan, dan neemt de warmteontwikkeling exponentieel toe. Temperaturen boven de 65 graden voor de processor en 45 graden voor de pc zijn te hoog. Standaard koellichamen zijn eigenlijk altijd te klein om te extra warmteontwikkeling aan te kunnen, investeer dus in een goed koellichaam. - De meeste winst haalt u uit een verlaging van de latency van het geheugen, hierdoor komen de gegevens uit het geheugen eerder beschikbaar en kan de processor efficiënter werken. Standaard is een Cas-latency van 3, probeer dus eens of de pc op 2.5 of 2 nog stabiel draait. - Verander nooit meer dan één parameter per keer, doet u dit wel dan bent u snel het overzicht kwijt. Verander bijvoorbeeld eerst de latency en ga dan kijken tot welke kloksnelheid u het geheugen kunt overklokken. Zet u namelijk de latency terug naar een lagere waarde dan doet u de winst die behaald werd met de kloksnelheid weer teniet. - Denk niet dat u in tien minuten uw pc optimaal heeft overgeklokt; overklokken betekent dat u de onderdelen in uw pc secuur op elkaar moet afstellen, zodat ieder onderdeel maximale prestaties levert met behoud van stabiliteit. Pas na zorgvuldig testen en uitbalanceren draait uw pc werkelijk stabiel op een hogere kloksnelheid of latency. Als u overklokt met beleid kunt u profiteren van een prestatieverbetering die kan oplop"