Surround geluid heeft de bioscoop thuis gebracht en een ieder met een surround-installatie kan nu intenser genieten van een film. Was de filmindustrie de bakenmat van surround geluid, nu volgen ook andere entertainment sectoren. Zo zijn er al enkele computerspellen verschenen waarbij de kogels om je oren vliegen en waar je meerdere malen achterom moet kijken omdat je wordt achtervolgd. En wat te denken van de muziekindustrie. Als wapen tegen het illegaal kopiëren van muziek probeert men met alle macht de beter beveiligde opvolger van de cd in de markt te zetten. En aangezien de meeste consumenten niet warmlopen voor het argument van kwalitatief beter geluid, wordt steeds vaker surround geluid genoemd als reden om over te stappen op DVD-Audio of Super Audio-CD. Surround geluid De dvd heeft er voor gezorgd dat steeds meer mensen overgaan tot de aanschaffen van een surround systeem bestaande uit vijf, zes of zeven luidsprekers en een subwoofer. Alleen op die manier valt er te genieten van de verschillende geluidskanalen in Dolby Digital of DTS op uw dvd. De aanvulling van een center luidspreker, een subwoofer en twee tot vier surround luidsprekers op de bekende rechter en linker luidspreker, zorgt voor een grotere beleving van de film of het concert dat u bekijkt, simpelweg door de suggestie te wekken dat u erbij bent. Om hier optimaal van te kunnen genieten moeten de luidsprekers goed zijn op- en afgesteld. Daarnaast speelt de kwaliteit van de apparatuur, bekabeling en luidsprekers ook een doorslaggevende rol voor de totale beleving. Eigenlijk is bestaat surround geluid al een tijdje. Weliswaar niet in de zin van zes of meerdere gescheiden kanalen, maar de mogelijkheid om een stereosignaal naar meer dan twee luidsprekers te sturen. Dit kon door gebruik te maken van de Dolby Prologic decoder. Deze is in staat om bepaalde geluiden uit een stereotrack te filteren en deze door te sturen naar de surround luidsprekers. Nadeel hiervan is dat niet alle geluidsfrequenties die het menselijk oor kan waarnemen kunnen worden mee gestuurd. Het oor kan frequenties waarnemen die liggen tussen de 20 Hz en 20 kHz. Deze bandbreedte kan alleen naar luidsprekers worden verstuurd als er gebruik wordt gemaakt van een gescheiden geluidskanaal. Dolby Digital en DTS zijn encodeertechnieken waarmee zes afzonderlijke kanalen in het volle frequentiebereik kunnen worden gebruikt. Iedere luidspreker kan hierdoor weergeven wat de maker van de surroundmix heeft bedacht. Ook de surround luidsprekers kunnen hierdoor gebruik maken van het volledige frequentiebereik. Uw voordeel De audio-industrie vaart wel bij de hype rond surround geluid. Oude nummers en concerten worden opnieuw op een dvd, DVD-Audio of SACD geperst maar nu staat er groot bij vermeldt dat het een multichannel versie betreft en dus geschikt is voor surround installaties. Velen laten zich verleiden maar vragen zich na het beluisteren af wat nu eigenlijk precies het verschil is. En gelijk hebben ze want vaak is er maar nauwelijks verschil te vinden met de stereorelease van het concert. Sterker nog vaak is de stereo track alleen maar door een surround decoder heengehaald waardoor er in ieder geval geluid komt uit de surround luidsprekers. Maar dit heeft natuurlijk niets met mixen van surround geluid te maken. U kunt dit zelf ook als u maar over de juiste software en encoders beschikt. U kunt dan in een handomdraai Dolby Digital of DTS surround geluid creëren en daarbij gelijk honderden euro's besparen. En na wat oefening zult u waarschijnlijk de mixen van veel commerciële muziek cd's overtreffen. Anders ligt dit natuurlijk bij de surroundmixen van films. Deze zijn met professionele middelen en door experts in elkaar gezet. De meeste mensen zullen niet de middelen hebben om dit te kunnen realiseren. Dit neemt niet weg dat als video- en audiobewerken tot uw hobby's behoren er geen mogelijkheden zijn. De hedendaagse software beschikt over genoeg mogelijkheden om goede surroundmixen te maken die uw eigen videomateriaal een stuk aantrekkelijker kunnen maken om naar te kijken. Benodigdheden Om surroundmixen te kunnen maken moet uw computer hiervoor wel zijn uitgerust. Belangrijk is een goede geluidskaart die in staat is om surround geluid weer te geven en ASIO 2.0 ondersteunt. Dit is nodig om uw geluidssignalen naar verschillende luidsprekers te kunnen sturen, zodat u tijdens het mixen hiernaar kunt luisteren. Een goede luidsprekerset is geen overbodige luxe. Het ideaalst zou zijn als u een goede av-receiver heeft met daaraan een stel goede luidsprekers. De kans dat uw mix dan op andere installatie ook goed werkt wordt dan verhoogt. Zeer belangrijk is dat de luidsprekers goed zijn afgesteld. Een verkeerd geëncodeerde mix is storend om naar te luisteren. Onze oren kunnen al verschillen opmerken van enkele milliseconden vertraging in geluid. Op de website van Dolby kunt u genoeg informatie vinden over hoe dit het beste kan. Uw mix kunt u maken met één van de pakketten die in de kaders staan. Daarnaast kunt u ook eens kijken naar het videopakket Vegas Video 4.0 en de audiopakketten MX 51 en Samplitude of Sequoia. Encoderen Nadat uw mix klaar is, moet u het geluid nog encoderen voor gebruik op dvd, cd of internet. Voor gebruik op dvd kunt u een Dolby Digital of DTS-encoder gebruiken. Over het algemeen zijn deze zeer prijzig en het is dan ook verstandig u keuze voor software goed te bepalen. Het is ook mogelijk om surround geluid op een cd te zetten. Op dit moment kan dit alleen met de Surcode CD-DTS encoder van Minnetonka. De goedkoopste oplossing is surround geluid te produceren voor het internet. De gratis encoders van Realplayer en Windows Media Encoder zorgen er voor dat iedereen met een surround installatie aan zijn computer kan genieten van uw creaties. Hoe zat het ook al weer? Frequentie 1 Hz (Hertz) is één trilling per seconde. Mensen kunnen trillingen waarnemen van 20 Hz tot 20 Khz (20.000 Hz). Lage frequenties geven lage tonen weer, hoge frequentie hoge tonen. Intensiteit (amplitude) De intensiteit van geluid wordt aangeven met de eenheid decibel (dB). De intensiteit bepaalt het volume. De ondergrens van mensen ligt bij 0 dB, terwijl de bovengrens rond de 120 dB ligt. Het geluidsniveau van een stofzuiger ligt rond de 80 decibel, dat van een opstijgend vliegtuig rond de 130 decibel. Sample rate Als analoog geluid digitaal wordt opgeslagen gebeurt dat in stappen. Ieder stap noemen we een sample. De hoeveelheid stappen per seconde noemen we samplerate. Hoe hoger de samplerate, des te beter het geluid. Met andere woorden: het geluid wordt nauwkeuriger geregistreerd en er treedt minder vervorming op. De samplerate wordt uitgedrukt in Hertz, net zoals de frequentie van het geluid. Bij 8 kHz wordt geluid redelijk verstaanbaar. Bij 44.1 Khz (44.100 Hz) praten we over cd-kwaliteit. De meeste dvd's hebben een samplerate van 48 kHz. Bitdiepte Het registreren en opslaan van de amplitude van een sample noemen we bitdiepte. Hoe hoger de bitdiepte, des te beter het geluid, omdat de registratie nauwkeuriger plaatsvindt. Bitdiepte Aantal stappen voor registratie 4 bits 16 8 bits 256 12 bits 4.096 16 bits 65.536 24 bits 16.777.216 32 bits 4.294.967.296 Voor het opnemen van audio cd's wordt een bitdiepte gebruikt van 16. De volume van het geluid kan dus in 65.536 verschillende stappen worden opgeslagen. DVD maakt gebruik van een bitdiepte van 24. Dynamisch bereik Het verschil tussen het laagste en hoogste aantal decibels wordt dynamisch bereik genoemd. Het berekenen van het dynamisch bereik van uw opname is zeer eenvoudig. U vermenigvuldigd de bitdiepte met 6 (dB). Het dynamisch bereik van de audio op een dvd met een bitdiepte van 24 komt dan uit op 24 x 6 dB = 144 dB. 8 tips voor het maken van een surroundmix Heb duidelijk voor ogen hoe de uiteindelijke surroundmix moet klinken, voordat u effecten toepast, faders verschuift en het geluid gaat balanceren. Het is verstandig om met zoveel mogelijk afzonderlijk originele geluidsbronnen te werken in een surroundmix. U heeft dan de maximale vrijheid om het geluidsbeeld te creëren dat u wenst. Surround geluid mag nooit ten koste gaan van het hoofddoel. Teveel surround geluid wordt al snel irritant en leidt van het hoofddoel af. Bij het gebruik van effecten op individuele geluidssporen moet u altijd in de gaten houden deze klinken in de totale mix. Zorg ervoor dat niet alle lage frequenties (20 Hz – 120 Hz) naar het Low Frequenties Effects (LFE) kanaal worden gestuurd. Leg de grens op 80 Hz om te voorkomen dat mensen zonder subwoofer zonder bass komen te zitten. Test uw finale mix altijd op verschillende installaties en het liefst ook in verschillende ruimtes. U krijgt hierdoor een goed beeld hoe uw mix zal klinken in verschillende situaties. Houdt er bij het exporteren rekening mee dat niet iedereen beschikt over een surround installatie. Downmix uw werk ook naar stereo. Of iets mooi is of niet is erg subjectief. Ga dus niet teveel af op wat anderen vinden. Als u het mooi vindt klinken moet u het gewoon doen! Maven3D Professional Instabiele alleskunner Dit pakket van Emersys is speciaal ontwikkeld voor het maken van 3D- en multikanaalsgeluid. Vol met voorbeelden en online tutorials zal een ieder snel overweg kunnen met dit pakket. De middelen die u krijgt om uw geluid te positioneren zijn zeer efficiënt en eenvoudig toe te passen. Met 'Sound Field' kunt u het geluid positioneren in de kamer en daarbij kunt u ook de afmetingen van deze kamer opgeven. Het 'Sound Image' effect biedt u de optie om het geluid door gebruik van trackbals te positioneren ten op zichten van de luisteraar. Tenslotte kunt u met 'Surround Panning' het geluid pannen en balanceren tussen de verschillende luidsprekers. Dit alles kan op een geautomatiseerde wijze waardoor een stabiel geluidsbeeld mogelijk is. Maven3D heeft ook een aantal zwakke kanten. Het gaat te precies om met het importeren van geluidsformaten. Kan Maven3D niet met een formaat overweg, dan crashed het. En dat crashen gebeurt vaker en helaas om onduidelijke redenen. Daarnaast kan Maven3D niet overweg met de ASIO 2.0 drivers van de Soundblaster geluidskaarten. U zult dus een andere geluidskaart moeten hebben om geluid te kunnen versturen naar gescheiden kanalen. De exportmogelijkheden zijn zeer goed. Wel moet u een licentie aanvragen voor het exporteren naar Dolby Digital 5.1 en MPEG AAC. Daarnaast kunt u exporteren naar multichannel wav en MP3. Systeemeisen: Windows 98SE, 2000, XP, 55 MB HD Prijs: Maven3D Professional Є 330,57, Dolby Digital encoder Є 247,11 Info: www.maven3d.com Adobe Audition Betaalbare professionaliteit Het pakket dat vroeger de naam CoolEdit Pro droeg heet nu Adobe Audition. Geluidsbewerking is de hoofdfunctionaliteit van dit pakket en met de zee uitgebreide handleiding van Adobe kan zelfs een beginner ver komen. Wie direct aan de slag wil kan op de website van Adobe tutorials downloaden die stap voor stap vertellen hoe het doel te bereiken. Surround geluid maken is kinderlijk eenvoudig met de multichannel Encoder. Nadat u in de Multitrack View zes afzonderlijke tracks heeft gevuld met geluid kunt u de 'Multichannel Encoder' openen. Als u klikt op een track wordt deze actief in de 'Surround Panner'. U kunt hier, door de 'Panner Point' te verschuiven het geluidsbeeld verplaatsen naar de gewenste luidspreker(s). Wilt u het geluid automatisch gepand hebben, dan kunt u de 'Pan Envelopes' gebruiken. Met deze handels kunt u precies aangeven op welke punt het geluid waar moet zijn. Wie houdt van veel bas, kan de 'Frequently Band Splitter' inzetten om de lage frequenties uit het geluid te filteren om die vervolgens aan het LFE-kanaal toe te kennen. U kunt u surroundmix exporteren naar zes individuele mono wav-bestanden om deze vervolgens te laden in een Dolby Digital of DTS encoder. Exporteren naar een multichannel wav-bestand is handig als u de track wilt gebruiken in bijvoorbeeld Première Pro. Wilt u creatie delen met de rest van de wereld dan maakt Audition er een multichannel wma-bestand van dat u kunt afspelen in Windows Media Player. Helaas is Audition niet in staat om te encoderen naar Dolby Digital of DTS. Systeemeisen: 400 MHz, 256 MB ram, Windows 98SE, 2000, XP, 55 MB vrije schijfruimte Info: www.adobe.com Prijs Є 355,81 Adobe Première Pro Snel en efficiënt Surround geluid maken bij uw eigen videoproducties is zeer handig maar bovenal leuk. Première pro biedt u alle tools die u hiervoor nodig hebt. Om audio te bewerken in Première moet u zich vooral storten op de audiomixer. Hiermee kunt u namelijk de audio op de verschillende tracks routeren naar submixen of de master track. Hier is ook de plaats waar u aangeeft uit welke luidspreker(s) u het geluid wenst te horen. Dit gebeurt handmatig door de 'Puc' te verschuiven naar de positie waar u het geluid wilt hebben. Om de panning of balancering van geluid te automatiseren kunt u gebruik maken van 'Keyframes'. Dit gebeurt op de audiotracks in de 'Timeline'. Enige oefening is hier noodzakelijk om alles onder de knie te krijgen. Gelukkig kunt u ook voor Première Pro de nodige tutorials downloaden op de website van Adobe. Erg handig zijn de volume faders voor de verschillende geluidssporen en de verschillende audio-effecten die u kunt gebruiken om uw geluid naar wens aan te passen. De audiomixen kunt u altijd los van de video opslaan. Première downmixed de audio naar stereosignalen als u hiervoor kiest. U kunt de 5.1 surroundmix ook opslaan als multichannel wav-bestand om bijvoorbeeld de nabewerking van de audio te doen in een professioneel audio pakket. Voor het encoderen naar Dolby Digital 5.1 heeft u een licentie nodig van Minnetonka. Hiervoor moet flink in de buidel worden getast. Na drie keer wordt u gevraagd 295 dollar te betalen. Minimale systeemeisen: Pentium 800 MHz, 256 MB ram, Windows XP, 800 MB vrije schijfruimte Prijs Є 891,31 Info: www.adobe.nl Surcode DVD-DTS Eenvoudig maar te duur DTS-encoders zijn maar beperkt beschikbaar. De bekendste zijn Surcode DVD-DTS encoder en de goedkopere variant Surcode CD-DTS. Met deze software kunt u de zes mono wav- of aiff-bestanden van de verschillende luidsprekers importeren en encoderen naar een enkel wav-bestand dat u kunt branden op een dvd of cd. Meer dan het importeren en encoderen is er niet, dus iedereen kan hier snel mee uit de voeten. Minimale systeemeisen: Windows 98, 2000, NT. XP, 128 MB Ram, 10 GB HD, DVD-brander Prijs: Surcode DVD-DTS Є 1648,76, Surcode CD-DTS Є 412,40 Info: www.surcode.com Nuendo 2.0 Professioneel en prijzig Dit zeer professionele pakket kan alles wat u wilt met audio. In de handleiding vindt u een proefles voor het maken van een surroundmix. Zeker als u minder bekend bent met audiosoftware is dit een aan te raden start. Nuendo kan overweg met bestanden van 24 bit / 48 kHz. Deze bestanden kunt u eenvoudig importeren op mono, stereo of 5.1 tracks. In de mixer kunt u de afzonderlijke tracks routeren naar de master 5.1 track. De 'SurroundPan' wordt dan zichtbaar en u kunt dan handmatig of automatisch het geluid naar de verschillende luidsprekers sturen. Om de mix te encoderen naar Dolby Digital 5.1 moet u een plug-in kopen van Є 894,-. Hiervoor krijgt u wel de mogelijkheid om de bestanden tot op de decibel nauwkeurig te encoderen. Gelukkig kunt u de mix ook opslaan als een multichannel wav-bestand zodat u het in andere encoders of audiosoftware kunt encoderen. Minimale systeemeisen: Pentium 800 MHz, 384 MB ram, Windows 2000, XP, Prijs: Nuendo 2.0 Є 1499,- , Dolby Digital encoder Є 894,- Info: www.steinberg.net .