TANSTAAFL! Wie ooit The moon is a harsh mistress van de inmiddels overleden schrijver Robert Anson Heinlein heeft gelezen, kent deze afkorting. Hij staat voluit voor 'There Ain't No Such Thing As A Free Lunch'. Oftewel: iets mag dan wel gratis lijken, maar er moet altijd een prijs worden betaald. Nog wat scherper stelde de mythische Trojaanse priester Laocoon het, die het niet zo zag zitten dat zijn stadsgenoten een enorm houten paard aannamen van de Grieken: 'Ik vrees zowel de Grieken als de geschenken van de Grieken.' Laocoon kreeg gelijk: het beruchte paard van Troje bevatte een contingent Griekse strijders, dat de stad veroverde terwijl de Trojanen lagen te slapen. Het is vreemd dat hetzelfde wantrouwen niet bestaat ten opzichte van de vele bedrijven die pretenderen gratis diensten te leveren. Toen eind jaren negentig de eerste 'gratis' internetaanbieders de markt opgingen, was de pers in meerderheid enthousiast, een enkele zuurpruim als uw columnist uitgezonderd. De consument betaalde natuurlijk wel degelijk, en wel via de zogeheten kickback, een vergoeding die de internetaanbieder kreeg voor het gegenereerde telefoonverkeer. Dat deze vergoedingen mogelijk waren, betekende in feite dat consumenten structureel teveel betaalden voor hun telefoonrekening. De latere opkomst van goedkope telefonieaanbieders onderstreepte dat nog eens. Bovendien was kickback onvoldoende om van te bestaan. Daarom begonnen de gratis internetaanbieders helpdesks waarvoor een flink bedrag per minuut moest worden betaald. Dat een dergelijke manier van zakendoen een bedrijf niet motiveert om klanten te helpen met het leveren van – bijvoorbeeld – goede handleidingen, spreekt voor zich. En waarom zou je een consument snel te woord staan, als hij bungelend in de wacht met iedere telefoontik je winst weer wat omhoog helpt? Kortom, 'gratis' is dus niet echt gratis, en al helemaal niet beter. Maar dat is niet het voornaamste bezwaar tegen deze manier van zakendoen. Ook bedrijven die gewoon een doorzichtige rekening sturen, kunnen slecht werk afleveren. Bedrijven willen geld verdienen en doen dat soms door te beknibbelen op hun producten en diensten. Maar als het logisch is dat bedrijven er veel aan doen om geld te verdienen, dan is het ook logisch dat consumenten er belang bij hebben om rechtstreeks greep te houden op de geldstroom naar het bedrijf. Het nadeel van een zogenaamd 'gratis' product dat op onduidelijke of indirecte manier wordt gefinancierd, heeft tot gevolg dat een klant niet langer het bedrijf onder druk kan zetten door te dreigen zijn geld voortaan elders te besteden. Wat er fout kan gaan als de consument dat machtsmiddel kwijtraakt, is goed te zien op de telebankiersite van de Postbank, Mijn Postbank. Op sommige websites is de dienst inmiddels Mijn Kotsbank gedoopt en daar is wel enige reden voor. Mijn Postbank werkt regelmatig niet. De Postbank gaf in de vakantiemaanden de schuld aan de hordes Nederlanders die op de camping in Zuid-Frankrijk blijkbaar niets beters te doen hadden dan regelmatig te kijken hoeveel vakantiegeld er nog op de rekening stond. Die uitvlucht deugt niet. Ook voor de zomermaanden had Mijn Postbank al veel problemen. Gebruikers werden soms middenin een telebankiersessie uit het systeem gegooid. Girotel, de betaalde voorganger van Mijn Postbank, had ook zo zijn problemen, maar één groot voordeel: je kon ervan af. Wanneer maar genoeg consumenten zoiets doen, moet een bedrijf het product wel verbeteren. Met Mijn Postbank bestaat die uitweg niet. Iedere Postbankklant beschikt erover en betaalt er dus ook voor. Niet rechtstreeks, maar indirect, via de inkomsten die de Postbank heeft uit ondermeer rente en de kosten voor een Giropas. De Postbank financiële pijn bezorgen lukt alleen door de girorekening op te zeggen. Dat laatste levert zoveel werk op dat bijna niemand dit zal doen. Daar gaat uw sanctiemiddel. Nogmaals TANSTAAFL: gratis lunches bestaan niet. Wantrouw daarom ondernemers die met gratis broodjes beenham komen aanzetten. De kans is groot dat u achteraf moet afwassen of een voedselvergiftiging oploopt, of beide. Nee, een rekening is echt beter. Uw geld terugeisen kan altijd