We hebben allemaal wel eens te maken gehad met defecte elektronica. Als de garantie verlopen is, sta je voor een keuze. Weggooien is natuurlijk de makkelijkste optie, maar misschien onnodig. Reparatie door een expert kan dan natuurlijk, maar misschien kun je het ook gewoon zelf oplossen. Zeker met het gereedschap en de verdere tips in dit artikel.
Multimeter
Met wat kennis over elementaire elektrische onderdelen, gereedschappen en veiligheid kun je sommige reparaties prima zelf uitvoeren. Laten we beginnen met gereedschap. Ik ga er vanuit dat je om te beginnen over een aantal schroevendraaiers beschikt, waaronder een zogenaamde spanningzoeker. Een van de beste aankopen die je kunt doen is een multimeter.
Dat mag best een eenvoudige versie zijn waarmee je de basisdingen kunt doen, zoals spanning meten tot ten minste 230V, weerstanden en stroomsterkte meten en stroomverbindingen testen. Een optie voor geluidssignalen bij het testen is aan te bevelen. Zoek even op het internet naar instructies als een multimeter nieuw voor je is. Wat basiskennis: spanning meet je aan beide kanten van een element en stroom meet je op één punt.
Striptang
Je ontkomt vaak niet aan solderen. Je kunt onder de 20 euro al wel iets vinden, maar het is aan te raden om te investeren in een wat duurdere bout of soldeerset waarbij je de temperatuur kunt regelen en waarop je meerdere soorten soldeerpunten kunt monteren. Bij grotere oppervlakken heb je bijvoorbeeld veel hitte en een dikke of brede soldeerpunt nodig, en bij delicate verbindingen juist weinig hitte en een fijn puntje.
Het is meestal niet te doen om tegelijkertijd de soldeerbout, het soldeer en de te solderen dingen tegelijk vast te houden. Schaf dus een zogenaamde derde hand aan; een hulpmiddel met verstelbare armpjes en klemmetjes. Om snoeren en kabels goed van hun omhulsel te kunnen ontdoen is een striptangetje erg handig. Dat werkt veel beter dan een mesje, een schaar of je tanden.
Planmatige aanpak
Het is goed om eerst te omschrijven wat het probleem is. Kun je vaststellen wanneer het apparaat wel en niet werkt? Door uit te sluiten wat het probleem níet is verklein je de plekken waar het probleem wél kan zitten. De mogelijke oorzaken van een defect apparaat vallen in drie categorieën. In de eerste categorie is er aan de binnen- of buitenkant iets (af)gebroken, bijvoorbeeld na een val. Dan is dat probleem waarschijnlijk makkelijk te vinden: je weet wat er gebeurd is, je ziet dat iets stuk is en misschien kun je het vervangen.
Binnen de tweede categorie gaat het om connectiegebreken door gebruik. Als je het apparaat openmaakt is dat euvel vaak visueel te achterhalen. Het betreft dan vaak een losgeraakt of daardoor beschadigd onderdeeltje of aansluiting. Na vastzetten of vervangen werkt het apparaat vaak weer.
De derde categorie betreft defecte onderdelen waaraan je dat niet kunt afzien. Je zult je onderzoekvaardigheden moeten gebruiken om het probleem te lokaliseren. Sommige defecte onderdelen gaan bijvoorbeeld stinken als er stroom doorheen gaat. Die moet je zeker vervangen als dat kan. Stinkt er niks, dan zul je het apparaat moeten doormeten met je multimeter om het defect te lokaliseren. Maar dan moet je wel meer dan basiskennis hebben.
Overzicht houden
Apparaten bevatten doorgaans allerlei soorten en maten schroefjes. Als je een apparaat open moet maken, gooi die schroefjes (en andere onderdeeltjes) dan niet op een grote hoop, maar sorteer ze op volgorde van demontage en soort bij soort.
Als je bang bent dat je niet meer weet hoe je een onderdeel in de juiste oriëntatie terug krijgt, kun je er met potlood of marker een streep overheen zetten die doorloopt op datgene waar het vast zit. Later kun je het dan gemakkelijk weer uitlijnen.
Maak gerust eerst een foto van hoe het onderdeel aangesloten is. Er zijn allerlei componenten die maar in één richting stroom doorlaten of kapotgaan bij verkeerde montage. Let op markeringen die al op het component zijn aangebracht. Een condensator heeft bijvoorbeeld een witte streep aan één kant en microprocessoren hebben vaak een stip of inkeping ergens aan de bovenkant.
Een led kan maar in één richting stroom doorlaten. Bij een nieuwe led is er altijd één aansluiting duidelijk langer dan de andere, maar bij een gemonteerde led is dat vaak niet meer terug te zien. De binnenkant van een led ziet er gelukkig altijd hetzelfde uit en daaraan kun je herkennen hoe de te vervangen led aangesloten moet worden.
Elektrische onderdelen
Het kunnen herkennen van weerstanden, transistoren en condensatoren is noodzakelijk als je er ooit eentje moet vervangen. Weerstanden hebben altijd meerdere gekleurde strepen die samen de waarde aangeven. Zoek online naar tooltjes die de kleuren vertalen naar de weerstandswaarde.
Condensators zijn vaak relatief groot en steken hoog boven de rest uit. Ze zijn zwart met een witte streep die de negatieve kant aangeeft. De waarde ervan staat op de buitenkant. Sommige multimeters kunnen ook meten wat de waarde is.
Een transistor heeft drie aansluitingen. Een transistor is eigenlijk een soort schakelaar waar de buitenste aansluitingen een stroomingang en -uitgang zijn en de middelste regelt hoeveel stroom er mag lopen. Er zijn verschillende typen transistoren. Aan de platte zijde staat een code geschreven die het type aangeeft, bijvoorbeeld BC547C. Bij vervanging moet je altijd een exemplaar met exact dezelfde code gebruiken.
Een potmeter is een weerstand waarvan je de waarde kunt veranderen. Ze worden heel vaak gebruikt in draaiknoppen. Hier is het ook belangrijk om te achterhalen welk type er gebruikt is. De maximale waarde is belangrijk, maar ook hoe snel de weerstand verandert als je draait. Zo heb je zogenoemde lineaire en exponentiële potmeters. Sluit een vervanger ook altijd op dezelfde manier aan, dus maak eerst een foto of beschrijf dit nauwkeurig.
Wees altijd voorzichtig met elektriciteit. Laten we gewoon stellen dat het altijd verstandig is de stekker uit het stopcontact te trekken of de batterijen eruit te halen, voordat je een apparaat open schroeft. Maar besef dat er tijdelijk spanning kan achterblijven in condensatoren, als een stekker uit het stopcontact is gehaald. Aan de andere kant kun je ook zelf statisch geladen zijn en daarmee componenten beschadigen.
Raak gevoelige onderdelen dan ook bij voorkeur niet met je blote handen aan. Probeer in elk geval eventuele statisch lading kwijt te raken door eerst even een (liefst geaard) metalen object aan te raken zoals een radiator. Het helpt ook als je geen schoenen met rubberen zolen draagt tijdens of vlak voor je werkzaamheden.
Natuurlijk heb je soms wel echt stroom nodig om te zien of onderdelen werken. Denk vooral bij geopende apparaten wel aan je eigen veiligheid. Raak bij ingeschakelde apparaten dan ook nooit met je blote handen metalen onderdelen aan binnenin het apparaat en gebruik altijd een spanningszoeker of een multimeter. En ga zeker geen draden verbinden of losmaken terwijl er stroom op staat.
Solderen
Metaal geleidt heel goed warmte, dus als je een kabeltje vasthoudt dat je wilt solderen, kun je je vingers branden. Gebruik voor soldeerwerkjes dus bij voorkeur een derde hand (zie hierboven). Naast je vingers kunnen ook de meeste elektronische onderdelen slecht tegen (langdurige) hitte.
Gebruik allereerst het juiste vermogen (temperatuur) en de meest geschikte soldeerpunt. Zorg dat je soldeerbout goed warm is, verwarm de plek waar je soldeer wilt aanbrengen twee seconden en houdt de soldeer er tegen. Het soldeer smelt als het goed is dan gelijk en vloeit naar de juiste plek. Haal de soldeerbout dan gelijk weer weg. Adem niet de vrijkomende dampen in, dus ventileer goed of gebruik een luchtafzuiger.
Koperdraad bestaat vaak uit heel veel kleine draadjes. Om zulke draden te verbinden is het handig om eerst wat soldeer aan te brengen op de draad om een stevig geheel van te maken. Zo kun je het makkelijker ergens in- of doorsteken.
Onderdelen die gesoldeerd zijn kun je eenvoudig met een soldeerbout loskrijgen. Verwijder het oude soldeer bij voorkeur met een desoldeerpomp of met desoldeerlint, om schone contacten over te houden.
Afwerking
Met zogenaamde krimpkousjes maak je gesoldeerde verbindingen veiliger en netter. Doe voordat je de draden aan elkaar soldeert een nauw zittend stukje krimpkous om een van de draden. Na het solderen schuif je het over het contactpunt en verwarm je het voorzichtig met een aansteker. De vlam hoeft het plastic niet te raken om het netjes aansluitend te laten krimpen rondom de soldeerlas. Er is dan geen kaal metaal meer te zien en dit zorgt voor een betere afwerking dan bijvoorbeeld een stukje isolatietape.
Tekst: Cor van Essen