Het gevaar van dataverlies ligt altijd op de loer. Wist u bijvoorbeeld dat storingen in hardware en het besturingssysteem maar liefst tienmaal zoveel schade veroorzaken als virussen en hackers? Dat is niet zo vreemd als u bedenkt dat kleine verontreinigingen ter grootte van een zandkorrel of een druppel condenswater al voor een harde schijf-crash kunnen zorgen. Gelukkig kunnen speciale laboratoria als Norman Shark, Kroll-Ontrack, Convar en Vogon nog veel redden, mits de harde-schijfkop het schijfoppervlak niet heeft aangeraakt. De kosten van datarecovery zijn echter behoorlijk hoog en daardoor eigenlijk alleen een optie voor bedrijven en niet voor consumenten. Dataverlies: duur! Dataverlies is duur; verzekeringen zien het verlies van 1 MB aan verloren data al snel als € 1000 schade. Is uw 80 GB harde schijf kapot, dan zou de theoretische schade dus oplopen tot maar liefst € 80.000.000! Grote databankservers, die constant door ondernemingen geraadpleegd worden, zijn onvervangbaar. U kunt zich voorstellen dat het verlies van gegevens hier wel eens het faillissement van een bedrijf kan betekenen. De kans dat u data verliest, wordt steeds groter. De capaciteit en snelheid van harde schijven blijft toenemen, waardoor data veel dichter op elkaar zitten en gevoeliger zijn voor storingen. Bij moderne schijven raken bij beschadiging zijn dan ook veel meer sectoren betrokken dan bij oude harde schijven. Voorkomen is beter... Lijdzaam afwachten hoeft echter niet. U kunt een aantal dingen doen om uw gegevens goed te beschermen. Zo is het altijd verstandig uw data te kopiëren – uiteraard niet naar een andere map of partitie op dezelfde schijf, want bij een crash bent u dan alsnog alles kwijt. Een backup kunt u bijvoorbeeld maken met Retrospect Backup Pro (www.dantz.com). Een nóg betere bescherming bieden imaging-tools, die uw harde schijf of partitie bit voor bit kopiëren. Hieraan besteden we verderop uitgebreid aandacht. Behalve dat u uw data moet behoeden voor verlies, is het minstens zo belangrijk dat u uw harde schijf beschermt. Dus niet rechtstreeks aan de zon blootstellen of bij een hittebron plaatsen – condenswater kan het gevolg zijn. Een goede werkplek en koeling zijn dus onontbeerlijk. Ook Windows netjes afsluiten is noodzakelijk: als de stroom zomaar wordt uitgeschakeld, kunnen systeemdata corrupt en de harde schijf-controller beschadigd raken. Wie zijn pc vervoert moet ervoor zorgen dat de behuizing tegen een stootje kan; als uw pc flink door elkaar wordt geschud, bestaat het gevaar dat onderdelen niet goed meer vastzitten of dat ze op een andere manier beschadigd raken. En zelfs al blijft u gewoon thuis: spanningspieken in het stroomnet kunnen fataal zijn. De enige bescherming hiertegen is een uninterruptable power supply (ups). Seagate heeft een gratis online tool waarmee u uw harde schijf kunt controleren. Slijtage Ookal neemt u voorzorgsmaatregelen, de harde schijf zal uiteindelijk toch slijtproblemen krijgen. Indicaties zijn vreemd geruis en rare kras- of klikgeluiden. Wanneer u dergelijke geluiden hoort, kunt u maar het beste zo snel mogelijk uw gegevens veiligstellen. Ook wanneer uw schijf merkbaar trager boot of hangt bij het opstarten, kan dit al een aanwijzing zijn voor een slechter wordende schijf of controller. Nu ondersteunen de meeste schijven de smart-technologie die u in het bios kunt inschakelen: deze zal u in de meeste gevallen van tevoren waarschuwen. Bovenstaande 'syptomen' wijzen echter niet altijd op een defecte schijf; ook verkeerde drivers in Windows of verkeerde systeeminstellingen kunnen vreemde geluiden en dergelijke veroorzaken. Een stijgend aantal defecte clusters wijst meestal op een probleem met het bestandssysteem, maar kan zeker tot dataverlies leiden. Controleer daarom regelmatig uw harde schijf op defecte clusters via Eigenschappen van de drive en kies voor Extras/Foutcontrole en Defragmentatie. Treden er steeds vaker gegevensfouten op, dan is het zeker nodig om de harde schijf eens goed te controleren. Hiervoor kunt u diagnose-tools als Sandra (www.sisoftware.net) gebruiken. Seagate biedt een online-tool op www.seagate.com/support/seatools, Quantum en Maxtor op maxtor.com/nl/support/downloads/powermax.htm. Ook Western Digital, Samsung en Hitachi hebben dergelijke tools op hun websites. Gebruikersfouten Veel schade wordt veroorzaakt door gebruikersfouten als verkeerd formatteren of configureren. Hebt u minder dan 256 MB intern geheugen en compenseert u dat niet met een groot wisselbestand, dan loopt u al risico op gegevensverlies. Ook als uw pc hangt en uw beeldscherm 'bevroren' is, bent u waarschijnlijk al data kwijt. U kunt dit soort fouten analyseren met de Windows-prestatiemonitor bij Start, Uitvoeren, Perfmon. Een stijgend processorgebruik is normaal, een stijgend aantal foutmeldingen niet. Bij het optreden van blauwe schermen kunt u het beste niet meteen rebooten. Windows heeft namelijk tijd nodig om de geheugeninhoud bit voor bit in een wisselbestand te schrijven. In de systeemconfiguratie bij Systeem, Geavanceerd, Opstart- en herstelinstellingen, Instellingen moet hiervoor Dump van volledig geheugen geactiveerd zijn. Tegen het per ongeluk wissen van bestanden helpt de Windows-prullenmand. Gaat het om systeemdata of de inhoud van uw register, probeert u dan het XP-eigen systeemherstel (Alle Programma's, Bureau-accessoires, Systeemwerkset). Wilt u geen e-mails verliezen, maak dan e-mailregels aan die alle inkomende mails kopiëren naar een andere, speciaal hiervoor ingerichte map. Data redden Probeer eerst de oorzaak van het dataverlies te achterhalen voor u een poging tot herstel doet. Trad er bijvoorbeeld een hardware-defect op, dan kunt u de pc beter niet opnieuw aanzetten omdat dit de schade aanzienlijk kan verergeren. Maar wanneer gegevens per ongeluk gewist zijn, een schijf per ongeluk geformatteerd is of uw gegevens het slachtoffer zijn geworden van een virus, kunt u aankloppen bij recovery-tools. Of uw data teruggevonden worden hangt niet alleen van de tools af, ook het bestandssysteem speelt hierbij een grote rol. Het bestandssysteem Ntfs heeft een flinke streep voor op fat32 als het gaat om veiligheid. Veranderingen aan het bestandssysteem worden door Windows onmiddellijk geregistreerd en bij een crash zal Windows na het opnieuw opstarten op de achtergrond de fouten corrigeren. Speciale recovery-programma's kunnen op ntfs-partities veel betere resultaten bereiken; in tegenstelling tot fat, waar een inhoudstabel aan het begin van de schijf wordt bijgehouden, houdt ntfs een mft (master file table). Hierin worden alle gegevens van een volume in een relationele database-structuur opgeslagen. Informatie over de data wordt per regel en de attributen als 'onzichtbaar', 'versleuteld' of 'gecomprimeerd' in kolommen opgeslagen. Deze werkwijze haalt duidelijk betere resultaten dan fat32. Een ander typisch verschil: waar onder fat32 de bestandsnaam opeens uit vreemde tekens bestaat, kunnen data onder ntfs snel weer in de oorspronkelijke staat hersteld worden. Omwille van de veiligheid kunt u uw partities dus beter als ntfs formatteren. Slim tools gebruiken Met goedkope of zelfs gratis software kunt u bij datarecovery al goede resultaten behalen, mits u rekening houdt met een aantal zaken: het programma moet vóór het dataverlies geïnstalleerd zijn en na de crash moet u geen andere programma's installeren. Anders bestaat het gevaar dat de clusters met de gegevens die u wilt redden, overschreven worden. Zorg dus voor voldoende schijfruimte; in de regel dubbel zoveel als dat u verloren hebt. Mocht er toch al dataverlies zijn opgetreden, installeer de recovery-tools dan op een andere partitie. Dit geldt ook voor de herstelde data. Wanneer u met één enkele partitie werkt, gebruik dan een speciale bootdisk. Twee van de beste programma's, Easy Recovery en File Scavenger, ondersteunen het gebruik van bootdiskettes. Beter is het wanneer u in dit geval de beschadigde schijf als tweede schijf op een andere computer aansluit en van daaruit de recovery start. Vergeet ook hier niet de geredde data op een andere schijf op te slaan. Disk Investigator maakt gebruik van een hex-editor. Disk Investigator Disk Investigator analyseert harde schijven en partities en geeft u vervolgens op sector-niveau toegang tot volumes. Hiervoor gebruikt het programma een hex-editor, die zich na gebruik ook in een comfortabele text-editor laat omschakelen. Om sneller bij uw beschadigde bestanden te komen maakt Disk Investigator een boomstructuur van uw mappen, waarmee u snel naar de corrupte bestanden kunt navigeren. Het programma heeft geen speciale reddingsmogelijkheden, u zult de inhoud van bestanden via knippen en plakken moeten verzamelen. Het is ook niet mogelijk om speciaal naar verloren bestanden te zoeken. De fabrikant heeft beloofd om in volgende versies van Disk Investigator recovery-functies toe te voegen. Met Data Adviser hebt u in 90 seconden een duidelijk beeld van de integriteit van uw harde schijf. Zoeken naar gewiste bestanden gaat bij Easy Recovery per partitie. Easy Recovery Kroll-ontrack Easy Recovery bevat tests die de fysieke en logische integriteit van alle schijven controleren. Ook zijn er reparatie- en herstelfuncties voor gewiste of beschadigde gegevens. Let wel: de tests zijn preventief bedoeld en werken alleen op harde schijven die niet geheel defect zijn. Is er al hardwarematige schade aan uw schijf opgetreden, dan kunt u deze tests beter niet draaien, u kunt uw schijf dan verder beschadigen. U kunt Easy Recovery direct vanaf de cd starten of een bootdiskette laten aanmaken. Hiermee wordt de Data Adviser gestart. Met deze tool kunt u in 90 seconden uw datastructuur en fysieke schijfintegriteit testen (te downloaden vanaf www.ontrack.com/images/demo/data_advisor.exe). Alle meldingen worden duidelijk uitgelegd en voorzien van aanbevelingen. Zoeken naar gewiste bestanden gaat per partitie; u kunt gerestaureerde bestanden direct opslaan in een nieuwe map, op een uitwisselbaar medium of op een ftp-server. De herstel-score op een ntfs-drive is zeer goed. Alle speciaal voor de test geprepareerde gegevens worden goed hersteld. Op fat32-partities presteert het pakket duidelijk slechter. Hoewel Easy Recovery beweert dat alle bestanden gered kunnen worden, zijn alleen de tekstbestanden echt bruikbaar. Extra hulp biedt de raw-modus, die zwaar beschadigde folders of partities met een speciaal zoekalgoritme doorzoekt en aan de hand van handtekeningen bepaalde bestanden alsnog kan terugzetten. Zo kent het pakket meer dan tweehonderd handtekeningen voor beeldbestanden, Office-documenten en andere datatypes. In de raw-modus wordt de harde schijf op sector-niveau geïnspecteerd, wat betekent dat het een stuk langer duurt, maar de resultaten op fat32-partities zijn er dan wel naar. Wij testen de demo-versie, maar het 'echte' programma is een goede investering. File scavenger File Scavenger herstelt alleen verloren gegane data op ntfs-partities. De tool werkt hierbij uiterst zorgvuldig en herstelt zelfs de oorspronkelijke mapnamen. In onze test lukt het met deze tool om niet alleen de tekstbestanden, maar ook de Word-, beeld-, muziek- en zelfs zip-files weer tot leven te wekken. Ook bij een geformatteerde schijf levert het programma goede resultaten: in een speciale modus lukt het File Scavenger zelfs om raid-systemen uit te lezen en beschadigde gegevens te repareren. Omdat het programma ook nog eens intuïtief te bedienen is, is het voor ntfs-partities een uitstekende keuze. De gratis demo-versie repareert helaas alleen de eerste 64 KB van de gevonden files, dus de € 40 die u uitgeeft aan het programma is een goede investering. Final recovery Final Recovery heeft een herstelscore van rond de 95 procent op de ntfs-partitie. Alleen een aantal muziekbestanden zijn na de hersteloperatie niet meer afspeelbaar. Op fat32-partities worden enkele mailbestanden als Word-bestanden herkend. Daarnaast kloppen de herstelde bestandsnamen niet meer met het origineel, waardoor het in het ergste geval moeilijker is om naderhand de bestanden te sorteren. De gebruikersinterface lijkt sterk op Windows Explorer, waardoor zelfs onervaren gebruikers in een mum van tijd met dit programma uit de voeten kunnen. De demo-versie herstelt alleen bestanden die kleiner zijn dan 64 KB. Office recovery premium Speciaal om kapotte Office-documenten te herstellen is er Office Recovery Premium. Het programma scoort goed, maar is niet in staat om compleet gewiste documenten weer tot leven te wekken; het moet minstens een gedeelte van het oorspronkelijke bestand herkennen. Office Recovery herkent bestanden van Word, Excel, Access, Outlook en Powerpoint en afhankelijk van de versie beginnen de prijzen bij € 149. Voor een enkele herstelactie voldoet de volledig functionerende demo-versie. Het enige verschil met de in vergelijking redelijk dure Premium-versie is het aantal bestanden dat gerepareerd kan worden en dat het woord 'demo' in de bestandsnaam voorkomt. De demo-versie vindt u op www.officerecovery.com/word/download_demo.htm. PC-Inspector redt alle bestanden, ongeacht grootte. In onze ntfs-test maakt het programma een goede indruk, wat minder bij fat32-partities. PC-Inspector In tegenstelling tot de demo-versies van andere fabrikanten redt het freeware programma PC-Inspector alle bestanden – het maakt niet uit hoe groot ze zijn. In onze ntfs-test maakt PC-Inspector een uitstekende indruk, ongeacht het bestandsformaat. Helaas haalt het pakket geen verpletterende scores wanneer het om fat32-partities gaat. Alle bestanden worden door het pakket gered en weggeschreven naar een andere partitie, maar zelfs de pure tekstbestanden laten zich na het redden niet meer uitlezen. Wel interessant zijn de extra functies die het zoeken naar gewiste bestanden vereenvoudigen. Zo kunt u toch bestanden terugvinden waarvan u de naam niet meer weet of de plek waar ze stonden. Op ntfs-partities is PC-Inspector een uitstekend alternatief voor de dure, commerciële pakketen. U moet zelf aangeven welke bestandstypen hersteld moeten worden, maar de resultaten zijn prima. Recover My files Recover My Files is in een moderne, makkelijk bedienbare gebruikersinterface gegoten en zoekt bestandsgebaseerd naar bestandsresten. U moet wel zelf definiëren welke bestandstypen hersteld moeten worden. Het grote voordeel hiervan is dat het de zoektijd reduceert. Ook levert het programma goede resultaten: in een ntfs-omgeving bereikt het programma een herstel-score van 100 procent. Ook op fat32-partities levert het programma bovengemiddeld goede resultaten. Het enige minpuntje: de reconstructie aan de hand van bestandstypen werkt onder fat32 niet altijd vlekkeloos. Bij tekstdocumenten is dat geen probleem, maar bij muziek- of videobestanden wel degelijk. In tegenstelling tot File Scavenger worden de originele mappen niet hersteld. Dat maakt het bij het herstellen van veel bestanden lastiger om naderhand alles uit te zoeken. Gratis software die het proberen zeker waard is! Zero assumption digital image recovery Wanneer u per ongeluk uw foto's op uw geheugenkaartje gewist hebt, dan kunt u goede resultaten boeken met de Zero Assumption Digital Image Recovery-tool. Deze leest alle aangesloten geheugenmedia uit en probeert vervolgens meteen de bestanden in een voorgedefinieerde map te plaatsen. Meer dan twee muisklikken hebt u voor het hele proces niet nodig. De prestaties van het programma zijn goed, al herkent het programma niet alle gewiste foto's. Van alle geredde foto's is er niet één onbruikbaar – netjes. Deze gratis software is in ieder geval het proberen waard. Imagingprogramma's Een vast recept tegen systeemcrashes en hardware-defecten bestaat niet. Tegen gegevensverlies kunt u zich echter wel degelijk wapenen: een goed image-beleid en de juiste configuratie zorgen voor zekerheid. Voor de professionele gebruiker is een imaging-programma onmisbaar. In tegenstelling tot backups wordt de complete inhoud van enkele of alle partities op sector-niveau als 1:1-kopie op een andere locatie opgeslagen. Vanzelfsprekend kost dat bij grote harde schijven veel tijd, maar die tijd verdient u makkelijk terug als u bij een systeemcrash alles kwijt bent. Om zeker te zijn moet u niet alleen de juiste imaging-tool kiezen, maar speelt ook de juiste image-strategie mee. Op dit moment zijn er drie aanbevelenswaardige programma's op de markt: True Image 7 (www.acronis.de, € 45), Drive Image 7 (www.symantec.com, € 64) en Norton Ghost 2003 (www.symantec.com, € 37). True Image was destijds de eerste tool die een backup kon maken van een in gebruik zijnde systeempartitie – uitzonderlijk prettig, omdat de pc niet onderbroken of opnieuw opgestart hoeft te worden. De juiste image-strategie Evenals bij normale backups moet de integriteit van images in orde zijn. Maakt u netjes dagelijks een image, maar doet u dit voor het gemak op een andere partitie, dan hebt u het nakijken zodra de harde schijf het begeeft. Daarom moeten images op een andere gegevensdrager worden opgeslagen. Een tweede harde schijf is al uitstekend, maar cd's of dvd's zijn eigenlijk nog beter: wanneer de pc slachtoffer wordt van brand of een val, dan kunnen alle harde schijven defect raken. Verwisselbare schijven bergt u makkelijk op een andere plek op. De grootte van een image is (na compressie) minstens 50 procent van het oorspronkelijke volume. Bij harde schijven gaat het dan al snel over 20 of meer gigabytes aan bestanden. Slechts een klein deel hiervan is de moeite van het opslaan waard. Dit doet u door uw schijven handig te partitioneren. De beste situatie creëert u met vier partities. De eerste partitie als opstartpartitie met besturingssysteem en drivers, met een grootte van maximaal 6 GB. Van deze partitie maakt u een nieuwe image zodra u nieuwe updates of drivers installeert. De tweede partitie is voor toepassingen, hiervan hoeft u slechts af en toe een image te maken. Op de derde partitie zet u belangrijke bestanden, zoals uw documenten en muziekbestanden. Afhankelijk van hoe belangrijk deze bestanden voor u zijn, maakt u hier dagelijks of in ieder geval zeer regelmatig een image van. Op de vierde partitie kunt u bestanden kwijt die minder belangrijk zijn, zoals downloads of probeersels. Raakt u deze gegevens kwijt, dan is er niets aan de hand. Brandt u images op cd, verdeel de image dan in brokken. Met Drive Image kunt u ook losse bestanden terugzetten (in plaats van de hele partitie). Images juist opslaan Alle drie de imaging-pakketten helpen u via een assistent door het proces heen. Ook ondersteunen alle pakketten cd-rw-branders. Wilt u uw images op dvd opslaan, kies dan voor True Image of Norton Ghost. Belangrijk: alle tools laten het toe om grote images in kleine stukken op te breken. Als u zelf de bestanden naar cd-rw wilt schrijven, verdeel de image dan in brokken van 650 MB. Voor dvd is het belangrijk dat bestanden om compatibiliteitsredenen beneden 1 GB blijven. Het valt sowieso aan te raden om de bestanden niet direct op cd of dvd te zetten, maar eerst op de harde schijf: rechtstreeks branden duurt namelijk veel langer. Bij een fout moet u weer helemaal opnieuw beginnen. Het is daarom zinvoller om de bestanden van harde schijf naar cd-rw of dvd-rw te branden. Incrementele images Incrementele images zijn afgeleid van de klassieke backup-technologieën. Bij incrementele images worden alleen de veranderde bestanden en gegevens opgeslagen. Dit bespaart u flink wat tijd en capaciteit. Deze methode is bij partitie met pure gegevensbestanden geen probleem; voor de systeempartities kan het wel tot problemen leiden. Houd er ook rekening mee dat door het veelvuldig beschrijven van een medium er eerder fouten kunnen optreden, waardoor u alsnog data kunt verliezen. Hoewel incrementele backups dus wel degelijk nuttig kunnen zijn, raden we u zeker aan om eens in de zoveel tijd een complete image van uw systeem te maken. Conclusie Werkt u met belangrijke gegevens, dan zult u deze op meer dan één plaats moeten opslaan. Harde schijven zijn niet onfeilbaar en als er iets mis gaat bestaat de kans dat u diep in de buidel moet tasten om uw gegevens weer boven water te krijgen. De besproken recoverytools doen hun werk vaak goed, maar bij fysieke beschadiging of overschrijving van de gegevens kunnen ook deze programma's niets meer uithalen. In zo'n geval geldt dat voorkomen beter is dan genezen: maak regelmatig backups, bij voorkeur op een ander medium dat u op een andere fysieke locatie opslaat. Een goede image-strategie beperkt de kans dat u in de problemen raakt tot een minimum. Op Het Web Wilt u weten hoe het eraan toegaat in een professioneel datarecovery-bedrijf? Op PCMweb.nl leest u hoe het Noorse bedrijf Ibas te werk gaat. Wist u dat Windows een eigen backup-tool heeft? Gegevens redden met Windows-tools Windows XP heeft een eigen backup-mogelijkheid die systeemprogramma's en documenten opslaat. Hiervoor gaat u naar Alle Programma's, Bureau-accessoires, Systeemwerkset. Deze tool (Backup) is prima geschikt voor dagelijks gebruik, maar is geen vervanging voor een professioneel imaging-programma. Met de in de tool geïntegreerde assistent voor het automatische systeemherstel maakt u een opstart-cd aan met alle actuele systeeminstellingen en een kopie van de systeempartitie. Met dezelfde assistent kunt u deze cd ook altijd weer inladen. Dan is er ook nog chkdsk, waarmee u de integriteit van uw harde schijven kunt controleren. De meest zinvolle parameter is /f, waarmee gevonden fouten automatisch gerepareerd worden – zoals het opschonen van 'verloren clusters'. Windows XP heeft een eigen commandoregel-functie om bestanden van beschadigde loopwerken te herstellen: recover. Deze zoekt, net als de meeste professionele recover-tools, de schijf sector voor sector af. In tegenstelling tot de commerciële pakketen kan recover echter alleen gegevens uit onbeschadigde sectoren redden.