Maken zeppelins eindelijk hun comeback?
Meer dan 80 jaar na de ramp met de Hindenburg heerst nog altijd het idee dat deze technologie definitief is afgeschreven. Maar zowel in Groot-Brittannië als de VS zweven inmiddels nieuwe prototypes rond, waaronder eentje die moet leiden tot een vliegend cruiseschip. Hebben zeppelins toch een toekomst?
Het radioverslag geldt nog altijd als legendarisch. “Hij stort neer! O, o, vanaf honderdtwintig of honderdvijftig meter hoogte. Het is een verschrikkelijke crash dames en heren. Er is rook, er zijn vlammen, en het skelet stort op de grond neer, koppelt niet aan de mast. O, de mensheid!”, aldus verslaggever Herbert Morrison terwijl hij tegen zijn tranen vecht.
De ramp, op 6 mei 1937, kostte 35 van de 97 inzittenden het leven. Daarmee scoort de Hindenburg-crash maar matig op de ranglijst van vliegrampen. Het is zelfs niet het record voor luchtschepen, dat met 73 dodelijke slachtoffers op naam staat van het Amerikaanse militaire luchtschip USS Akron dat op 4 april 1933 in de Atlantische Oceaan stortte na een onweersbui te zijn ingevlogen. Ook de ramp met het Britse luchtschip R101 in 1930 kostte meer levens, namelijk 48. Over die crash heeft de Amerikaanse ingenieur Bill Hammack overigens een mooi boek geschreven dat veel inzicht biedt in de fatale combinatie van technische uitdagingen en bestuurlijke incompetentie.
Het grote verschil tussen de Hindenburg-ramp en de andere ongelukken was dat er niet alleen live verslag van werd gedaan op de radio, maar ook dat er filmcamera’s bij aanwezig waren. Trans-Atlantische vluchten waren namelijk nog dermate bijzonder dat de landingen veel pers aantrok. Uiteraard vormden de beelden van de vuurzee het hoogtepunt van bioscoopjournaals over de hele wereld. En zo raakte in het collectief geheugen het idee verankerd dat luchtschepen die gevuld zijn met waterstof verschrikkelijk dodelijke vervoermiddelen zijn.
Waterstof het gevaar niet (zozeer)
De ramp met de Hindenburg is een goed voorbeeld dat mensen veel beter associëren dan redeneren. Jawel, waterstof is brandbaar, maar daarvoor moet het wel eerst vermengd raken met zuurstof. Veelzeggend genoeg slaagde Britse jachtvliegtuigen er in de Eerste Wereldoorlog aanvankelijk niet in de Duitse luchtschepen te bestrijden die bommen afwierpen boven Engelse steden. De kogels vlogen gewoon door de gasballonnen heen zonder brand te veroorzaken, waarna de zeppelins zo traag leegliepen dat ze met gemak naar het Reich konden terugkeren.
Pas nadat er speciale kogels werden ontwikkeld die de met waterstof gevulde gaszakken in brand konden zetten, slaagde de Britse piloten erin de schepen bij bosjes neer te halen. De USS Akron slaagde erin te crashen terwijl het gevuld was met helium. In werkelijkheid was slecht weer de grote luchtschipmoordenaar, niet waterstof.
De Graf Zeppelin, de beroemde voorganger van de Hindenburg, maakte 490 vluchten, waarvan vele tussen Duitsland en Latijns-Amerika – iets waar de vliegtuigen van die tijd nog absoluut niet toe in staat waren. Het geheim? De weergoden bestrijden met een goede ontwerper én een goede kapitein.
In Duitsland werden deze twee verenigd in de persoon van Hugo Eckener. Deze experimenteel psycholoog en journalist volgde in 1917 Ferdinand von Zeppelin op als baas van Luftschiffbau Zeppelin GmbH, na daar zes jaar gewerkt te hebben als piloot en instructeur. Deze bijzondere man is bekend geworden om zijn buitengewoon grote begrip van luchtschepen en zijn enorme afkeer van nazi’s. Dat laatste zou bepalend worden voor het lot van het luchtschip.
Eckener was in de jaren 20 en 30 een nationale held omdat hij er via crowdfunding in geslaagd was de Graf Zeppelin te bouwen en daarmee de gekrenkte Duitse trots op te krikken. Gehoopt werd daarom dat hij zich in 1932 verkiesbaar zou stellen als Duitse president, als kandidaat tegen Hitler. Maar omdat de stokoude Paul von Hindenburg te kennen gaf zijn presidentschap voort te willen zetten, zag Eckener ervan af. De nazi’s wisten echter genoeg. Nadat Hitler de macht had gegrepen was het snel afgelopen met Eckeners carrière – zowel als bedrijfsleider als piloot (gelukkig overleefde hij Hitler met ruim 9 jaar).
Toen de Hindenburg wilde aanleggen op luchtmachtbasis Lakehurst in New Jersey, was het slecht weer. Er bestaat een – in mijn ogen geloofwaardige – theorie dat de te weinig ervaren opvolger van Eckener een te abrupte stuurbeweging maakte waarbij de gaszak in de staart van het luchtschip openscheurde, terwijl het spanningsverschil tussen het toestel en de grond vonken veroorzaakten die de weglekkende waterstof ontstaken.
Als dit klopt, was Hitler twee keer verantwoordelijk voor de ramp. Ten eerste door Eckener te ontslaan, en ten tweede vanwege het feit dat de VS geen helium wilden leveren aan Duitsland vanwege Hitlers rabiate antisemitisme. Eckener ontwierp de Hindenburg voor helium, maar vanwege het Amerikaanse embargo werd het schip alsnog met waterstof gevuld. Wanneer er helium in had gezeten, was het schip ook gecrasht, maar zouden daar veel minder doden bij zijn gevallen, omdat het waarschijnlijk niet in brand was gevlogen.
Moderne luchtschepen
Flash forward naar 2021. We hebben tegenwoordig niet alleen veel betere materialen, maar ook computers. Lockheed Martin in de VS en Hybrid Air Vehicles in Groot-Brittannië hebben beide prototypes van enorme luchtschepen rondvliegen – de HAV 304 en de Airlander – die dus opnieuw erg gevoelig zijn voor atmosferische oprispingen.
Alleen hebben ze nu een elektronische Hugo Eckener aan boord, die bovendien kan beschikken over de laatste satellietinformatie van de grillen van het weer. Computergestuurd kunnen de motoren alle kanten op draaien, en zodoende het schip heel precies besturen.
De twee nieuwe toestellen zweven allebei op helium, en dat is best wel een ding. Helium is namelijk schaars en hoognodig voor medische en wetenschappelijke toepassingen. Zowel Lockheed Martin als Hybrid Air Vehicles zeggen dat hun schepen in de eerste plaats zullen dienen om goederen af te leveren op onmogelijke locaties – denk aan rampgebieden en offshore locaties.
Waarschijnlijk wordt er in de bestuurskamers al gefluisterd om daar waterstof voor te gebruiken. Dat is niet alleen veel goedkoper, maar biedt ook meer draagvermogen. Hybrid Air Vehicles denkt daarnaast ook aan een vliegend cruiseschip, en heeft daar al mooie plaatjes van verspreid in de media.
Beeld je maar eens in dat je champagne drinkt en kaviaar lepelt terwijl je via een raam in de bodem over de Serengeti tuurt. In dat geval lijkt helium de geëigende zweefstof, aangezien geen enkel lid van de mensheid ook maar het geringste risico wil lopen in brand te vliegen tijdens het nuttigen van een Dom Pérignon Rosé Gold...
Tekst: Ed Croonenberg